Film: Starwars 7 (2015)

Tussen Kerst en de jaarwisseling gaan de Dijkgraafjes naar de film, al jarenlang. Afgelopen maandag hebben we ons in de comfortabele stoelen van de JT bioscoop in Deventer laten zakken. Veel beenruimte, heerlijk. En jawel hoor: daar komen de trompetten met het bekende tata.... tatatatata en rolt de introductietekst in gele letters naar de verre horizon.  Het klopt allemaal !

Twee uur en een kwartier later weten we het zeker: dit wordt een Starwars klassieker, een echte. Starwars kenners weten waar ik het over heb: de oudste delen 4-6 uit eind jaren 70 en begin jaren 80 waren zoveel overtuigender dan de prequels 1-3 van begin 2000. In de eerste drie films is er die wonderbaarlijke chemie tussen Luke Skywalker, Han Solo, en princess Leia in hun strijd tegen Darth Vader en de dark side. De acties zijn mooi, er is humor op zijn tijd, en de strijd tussen goed en kwaad is voor ons allemaal herkenbaar. Het gaat hier om good guys en bad guys, en mooi dat de grootste bad guy uiteindelijk toch de goede keus maakt.

Starwars 7 neemt geen risico.De film pakt alle bekende thema's weer op en voegt eigenlijk geen nieuws toe. We komen onze oude bekenden weer tegen. En ja, er moet weer een ongelijke strijd worden gevoerd tegen een oppermachtige vijand in het bezit van een immense death star.... De force moet weer opnieuw ontdekt worden, net zo als Luke Skywalker dat deed.

En toch is de film een succes.
De voornaamste reden daarvoor is wat mij betreft de voortreffelijk spelende Daisy Ridley in de rol van Rey en John Boyega als ex-stormtrooper Finn.
Hun samenspel is sprankelend en levendig en heel overtuigend. Langzaam maar zeker worden ze het Starwars verhaal ingezogen zoals de toeschouwer dat al lang kent. Die voorspelbaarheid  maakt het misschien wel spannender: Hoe gaan ze zich gedragen, willen ze de taak aanvaarden die op ze wacht en de ongelijke strijd aangaan ?
Rey wordt geen vrouw die voor superman speelt en in mannelijke eigenschappen excelleert. Ze blijft helemaal zichzelf: ze is vrouw en sterk en zelfverzekerd, dat alles tegelijkertijd.
Finn is grappiger, toegankelijker. En die twee maken er samen een geweldig verhaal van, waarmee je je als kijker goed emotioneel mee verbinden kunt .

Een tweede succesfactor zijn de prachtige actie scenes. Die worden steeds mooier en echter. De moeizame ontsnapping van de Millenium Falcon van de planeet Jakku is er één voorbeeld van, Maar ook hier weinig vernieuwing: de ruimteschepen zijn hetzelfde als 30 jaar geleden, en zelfs de ruimtepakken van de piloten van de Resistance zijn nog steeds oranje gekleurd.

Het hindert allemaal niet: Starwars 7 leeft en sprankelt aan alle kanten, het is een feest om de film te zien en het verhaal mee te maken.

Basisinkomen

Van collega's kreeg ik  onlangs het boekje Gratis geld voor iedereen van Rutger Bregman. Het is een vurig pleidooi voor de invoering van het basisinkomen. Rutger Bregman (1988) is een jonge historicus die in een razend tempo zijn sporen verdient als schrijver en publiek spreker. Hij publiceerde in de toonaangevende Nederlandse dag- en weekbladen (Parool, Trouw, en Groene Amsterdammer).

Gratis geld voor iedereen gaat over het basisinkomen. Het leest vlot, soms is de toonzetting haast populair. Maar als je het uitgebreide notenapparaat op de laatste pagina's doorneemt, merk je dat Rutger Bregman zijn huiswerk goed heeft gedaan. Dit is een goed onderbouwd verhaal dat je niet achteloos aan de kant kunt schuiven.

In de afgelopen weken merk ik dat dit onderwerp met stip in de publieke discussie is binnengekomen:

• Trouw schrijft een artikel over het boek 
• VPRO wijdt op 12 april een uitzending van Tegenlicht aan het basisinkomen
• In de Tegenlicht uitzending wordt de Groninger groep MIES genoemd die kleinschalige voorstellen ontwikkelt  waarmee gemeenten kunnen gaan experimenteren

Ik denk dat dit komt door de groeiende bewustwording van de volgende automatiseringsgolf die over ons heen komt. Door het toepassen van slimme robots - en "slim" moet je nu heel serieus nemen - zullen vele mensen hun baan gaan verliezen. We kunnen proberen al die werkelozen een uitkering te geven, maar iedereen snapt wel dat het tijd wordt om anders om te gaan springen met onze waardering van betaald werk, vrijwilligerswerk, mantelzorg, en vrije tijd.

  

Kortom: er is een sterk gevoel van urgentie  veel energie om er iets van te gaan maken. Maar wat zeggen de critici ervan ?

• In deze Belgische blogpost worden vier bezwaren behandeld. Het is het meest toegankelijke artikel dat ik heb kunnen vinden, en de bezwaren zullen serieus genomen moeten worden. De bezwaren wisselen sterk van aard, en leiden dus tot verschillende discussies. Het argument over betaalbaarheid leidt tot kostencalculaties, het argument over rechtvaardigheid leidt tot een meer ethische gedachtenwisseling over wat rechtvaardigheid is ten aanzien van inkomen. Hoe eerlijk is het dat een gezond en rijk persoon evenveel krijgt als een arm verlamd iemand in een rolstoel ?
• Dit artikel van Bas Jacobs gaat diep in op ecoonomische en fiscale bezwaren. Sommige argumenten, zoals "de overheid kan niet langer meer gerichte ondersteuning aan de zwakken geven" liggen in het verlengde van het rechtvaardigheidsargument in de Belgische blogpost.

Ik kan me goed vinden in het voorstel om kleinschalige experimenten te gaan doen, Die worden door verschillende partijen uitgewerkt, zoals door MIES (zie hierboven), maar ook door de Vereniging Basisinkomen die al wat langer met dit bijltje hakt.

Discussies over het big bang scenario van grootschalige overschakeling naar een ander werk en inkomsten paradigma zijn vruchteloos. Begin maar eens lokaal met proeftuintjes, laat wetenschappers meedenken en geef goede onderzoeksvragen mee, en laten we dan maar eens zien wat er aan wenselijks en onwenselijks gebeurt.

Doodsheid in de 40d

We zijn al weer halverwege de veertigdagentijd. Weken van versobering en vernieuwing van je geloof.  Een tijd van extra focus op bidden en delen. Spannende weken: wat heeft God me te zeggen: in de lezingen, als ik bid, via vrienden ?
In de gebedsbrief die ik in deze weken gebruik, de 40-dagenretraite  wordt geschreven over een ervaring die elke christen wel herkent: Ik wil niet, heb geen zin,  mijn bidden lijkt tevergeefs: hoort God me wel ? 
In de gebedsbrief kwam ik een praktisch advies tegen,  dat me geholpen heeft om met zulke gevoelens om te gaan. Ik vind het de moeite waard om het in zijn geheel over te nemen.

Ieder die trouw probeert te bidden, zal niet alleen vertroosting ervaren, maar ook het tegendeel. Dorheid, duisternis, verwarring, onrust, zich aangetrokken voelen tot lage en minderwaardige dingen; of ook een innerlijke leegte, saaiheid, volledig gebrek aan concentratie. De eerste raad in deze situatie is heel moeilijk, nl. niet opgeven en zelfs niet de gebedstijd inkorten. Die raad gaat lijnrecht tegen mijn gevoelens in. Want wat ik ervaar is nu precies dat het allemaal geen zin heeft! En dan toch trouw blijven!! Dat is echt heel moeilijk. Maar ook heel wezenlijk.

1. Ben ik misschien te moe? Dan moet ik voor het gebed eerst wat uitrusten, anders is het vechten tegen de bierkaai.
2. Kan het zijn, dat ik God iets weiger, wat Hij duidelijk van mij verlangt? Daar hoef ik echt niet lang over na te denken, want ik weet heel goed dat ik een bepaald iets moet doen of juist niet moet doen. Dat is mij duidelijk bewust. Maar ik wil niet. Ik luister niet naar mijn geweten, ofschoon het duidelijk spreekt. Dan zegt God: als je niet wilt doen, wat ik wil, dan ga je gang, maar dan wel zonder Mij. En dat is dan dorheid, innerlijke leegte.
3. Kan het zijn, dat ik in mijn bidden nonchalant en slordig geworden ben. Ik doe het nog wel, maar ik loop er wel de kantjes van af. Het is echt maar half werk. En dan zegt God, OK, als je zo wilt bidden, dan doe dat maar, maar dan wel zonder Mij. Daar laat IK me niet op in. En dat is dan weer de ervaring van grote leegte.
4. Het kan ook zijn, dat God de rank aan de wijnstok die goede vrucht draagt bij-snoeit, opdat hij meer vrucht draagt. Dan is er met mij niets mis; integendeel, dan ben ik echt in Gods hand. Maar God wil de vruchtbaarheid nog verhogen, en mijn vereniging met Hem nog verdiepen en versterken. En daarvoor is snoeien nodig. Maar dat doet wel pijn. Toch is het goed. Mijn opgave is het: het uit te houden en trouw te blijven.

Machtswellust loont - House of Cards

Het vorig weekend heeft Netflix seizoen 3 van House of Cards online gezet. Dagblad Trouw stelde de vraag of dit het laatste seizoen van de succesvolle serie gaat worden. De achterliggende vraag bleek te zijn: Hoe lang kan het kaartenhuis van Frank en Claire Underwood overeind blijven ?

Een korte terugblik: In seizoen 1 van House of Cards komen we het echtpaar Frank en Claire Underwood tegen. Frank is Chief Whip bij de Democraten, Claire is CEO van een ontwikkelingsorganisatie. Beiden hebben ze maar één brandende ambitie: hoe meer macht, hoe beter, en geen middel wordt daar voor geschuwd.
Aan het einde van seizoen 2 en na veel leugen, bedrog, en zelfs moord, is Frank Underwood President van de Verenigde Staten, en Claire First Lady......

Kevin Spacey en Robin Wright als Frank en Claire Underwood

Laat ik eerst de vraag van Trouw vastpakken:  Hoe lang gaat dit nog door, komt er een seizoen 4 ?

Mijn  antwoord: dit seizoen is het laatste. 
Het argument hier voor is verhaaltechnisch: In de eerste twee seizoenen hebben Frank en Claire stapje voor stapje hun macht vergroot. Dat bracht de spanning in het verhaal. Nu, in seizoen 3, op het toppunt van hun macht, kunnen we hooguit te zien krijgen wat je moet doen om macht te behouden, maar dan is het belangrijkste leidmotief ook wel zo ongeveer uitgemolken. Einde verhaal dus.

Een interessante vervolgvraag is: Hoe jammer is dat ?
Ik heb de serie met veel plezier gevolgd. Wat me steeds weer geboeid heeft was de vechtlust, de energie, en de actiegerichtheid waarmee Frank en Claire hun doelen najagen.
Frank heeft daarbij mijn sympathie. Hij is een niets ontziende bruut, maar gedraagt zich ook af en toe als een klein kind. Hij slaat driftig het meubilair kort en klein als de zaken anders lopen dan gedacht, maar hij kan ook een nacht aan de rol gaan met oude kameraden.
Claire daarentegen is een ijskoude bitch, die genadeloos alle tegenstand uit de weg ruimt met een beheerste glimlach en een vriendelijke rustige stem. Gevaarlijk type....

De grote naam die steeds in  de achtergrond zweeft is Nicolò Machiavelli en dan in het bijzonder zijn wereldberoemde boek De heerser. Ik heb mijn versie, de vertaling van Frans van Dooren uit 1981, er bijgepakt.

Een van de centrale begrippen uit De heerser is virtù, dat vertaald wordt met woorden als kwaliteit, kracht, energie, dapperheid, capaciteit. Frans van Dooren citeert de Italiaan Sapegno die virtù als volgt definieert: iets dat , omdat het tegelijkertijd intelligentie en energie is, iemand de mogelijkheid verschaft een gegeven situatie onmiddellijk in al haar facetten trefzeker te doorzien en te beoordelen, om dan vervolgens met snelle besluitvaardigheid en ijzeren wilskracht handelend op te treden ten voordele van zichzelf of van de staat.
Het is overduidelijk: Frank en Claire komen  beiden aan virtù niet te kort.

Maar wat ga je met die virtù doen ? Machiavelli bespreekt allerlei manieren om macht te krijgen en te behouden. De grote kritiek op Machivelli is zijn dubieuze ethiek. Die wordt wel kort samengevat met de oneliner het doel heiligt de middelen. Machiavelli biedt inderdaad alle ruimte aan praktijken die wij absoluut ontoelaatbaar zouden vinden. Hij behandelt onderwerpen als

• Over de wreedheid en de barmhartigheid  
• In hoeverre personen die macht uitoefenen hun woord moeten houden
• hoe men moet vermijden dat men veracht en gehaat wordt

Maar lees ook het laatste hoofdstuk 26. Daar ligt een belangrijke sleutel voor de interpretatie en de contextualisatie van De heerser .

Hij richt zich daar rechtstreeks tot Lorenzo de Medici, hoofd van de Republiek van Florence. Het doel van zijn boek is om  advies te geven hoe macht kan worden aangewend om orde op zaken te stellen in het door oorlogen verscheurde Italië.  

Machiavelli leefde in een tijd waarin de oude standenmaatschappij de inrichting van het openbare leven nog volop bepaalde. De adel, met vorsten aan de top, diende de clerus en de boerenstand te beschermen. Voor het uitvoeren van die vorstelijk kerntaak schreef Machiavelli zijn advies.

Dat is toch een andere setting dan de individualistische benadering van macht die Frank en Claire Underwood laten zien. Bij hen gaat het hooguit om het spel, nauwelijks om de resultaten, en al helemaal niet om wat goed is voor de samenleving. En dat is niet Machiavellistisch, maar egoïstisch.

Boek: Van oude mensen de dingen die voorbijgaan - L.Couperus (1906)

Ik ben gek op Couperus. Van oude mensen de dingen die voorbijgaan heb ik als middelbaar scholier op mijn boekenlijst gezet, in die jaren heb ik ook de tv-serie gezien. In mijn studentenjaren heb ik het boek gekocht en opnieuw gelezen. En in de afgelopen weken heb ik het voor de derde keer gelezen, deze keer in deel 6 van zijn Verzameld Werk. Dat laatste, een uitgave van de samenwerkende uitgevers uit 1952 heb ik op de boekenmarkt Vaasaqua voor 10 euro op de kop weten te tikken, elf deeltjes met pagina's zo dun als zakbijbeltjes papier.

Paul Steenbergen en Caro van Eijck als de oude heer Takma en oude grrootoma Ottilie Dercksz

Ik vind het een fascinerende roman. Maar hoe is het mogelijk dat een meer dan honderd jaar oud verhaal dat hoofdzakelijk bestaat uit onderlinge bezoekjes van de leden van een gegoede Haagse familie zo boeien kan ? Terwijl de taal archaïsch is en vol met onbekende woorden zit. Lees dit pareltje maar eens, de eerste beschrijving van de 97 jaar oude mevrouw Ottilie Derkcksz: haar gezicht was als een maar even aangegeven porceleinig vlak van wit, rimpel-gecraqueleerd zelfs in die schaduw en even verder  de broze vingers, schemerend staafjes-slank uit zwarte mitaines.

Voor mij zit de aantrekkingskracht in twee dingen.

Allereerst is Couperus zeer begaafd in het weergeven van de denk- en gevoelswereld van zijn hoofdpersonen. Romans schrijven is voor hem allereerst weergeven wat de mensen in zijn boeken beweegt, waar ze vandaan komen, en wat hun idealen zijn. Hij doet dat grondig en ontleedt steeds in detail waarom mensen handelen zoals ze handelen. Vaak is "voorbestemming" een leidmotief: het handelen van mensen is gedetermineerd door machten die we niet kennen. Ze handelen zus en zo omdat dat zo bepaald is, en zodra je je eigen "levenslijn" kent is het ook maar beter om daar langs te bewegen, anders word je maar ongelukkig.

In de tweede plaats: Couperus schrijft levendige dialogen, en heeft oog voor vele details: kamer- en huisinrichting, kleding,stemgeluid en stembuiging.  

Deze twee karakteristieken weet hij op gelukkige wijze te combineren zodat de psychologie nooit verdampt in zweverige beschouwingen, en de dialogen nooit oppervlakkig worden.

Verzameld werk van L.Couperus. Deel 10 ontbrak.......

Van Oude mensen de dingen die voorbijgaan heeft een mooie spanningsboog. In de eerste hoofdstukken worden de leden van de uitgebreide familie één voor één geïntroduceerd. Elke persoon heeft een eigen verhaal en een eigen psychologie. Al gauw ontdek je dat er iets is met oude grootoma Ottilie en meneer Takma, een donker geheim dat ze al tientallen jaren meedragen zonder het te delen met kinderen en kleinkinderen. 

Toch zijn er flarden van die oude geschiedenis bekend, en grootoma Ottilies zoon Harold weet zelfs alles: hij heeft het Ding gezien in die nacht, en het heeft hem voor de rest van zijn leven getraumatiseerd.

Het geheim is bij al die mensen aanwezig, soms alleen voelbaar als een vage donkerte in het huis bij grootoma Ottilie, iets dat bedrukt en belast.

Stapje voor stapje ontdek je wat er gebeurd is in dat eenzame huis op Java. Meesterlijk beschrijft Couperus wat het geheim doet met de kinderen en de kleinkinderen. De reacties verschillen van onverschilligheid en afzijdig houden tot gedoemd zijn om de schuld mee te dragen.

Wat het verhaal stuwt is ook nu  herkenbaar en actueel: liefde en passie, haat, overspel, moord, schuldgevoel en wroeging.

En ook in dit verhaal is er weer het onontkoombare: oma Ottilie, de dochter van grootoma Ottilie, erft van de oude heer Takma maar zal dat kapitaal verkwisten met haar geliefde zoon Hugh.  Lot en Elly, net getrouwd, moeten toch apart hun eigen levenslijn volgen om elk gelukkig te kunnen worden. 

Enkele hoofdpersonen nemen hun levenslijn in eigen hand: Stijn verlaat zijn vrouw, oma Ottilie, na twintig onmogelijke huwelijksjaren. Kleindochter Ottilie heeft haar eigen leven opgebouwd in Frankrijk, in vrije liefde samenwonend met de Italiaanse officier Aldo. Voor haar geen knellende banden van een huwelijk. Hun levensstijl geeft Lot en Elly, hoewel getrouwd, de ruimte om elkaar vrij te laten.

Verhalen vertellen

In januari heb ik vier zaterdagen besteed aan de basiscursus verhalen vertellen. Al enige tijd liep ik met het idee rond om zoiets te gaan doen. Ik heb altijd met plezier verhalen verteld: bijbelverhalen op de kinderclub van Dabar, fantasie verhalen toen de jongens klein waren. Maar er was toch een zetje nodig om echt aan de slag te gaan. Dat zetje kwam toen mijn schoondochter enthousiast reageerde op mijn plan: Dan gaan we met zijn tweeën !

Er blijkt een ruim aanbod te zijn in cursussen voor verhalen vertellen, Ik heb nog even geaarzeld om naar een cursus van Pete Pronk te gaan. Hij doet ook veel aan stemexpressie en dat leek me wel wat. Maar Amsterdam is toch een eind reizen, en toen we ontdekten dat de Vertelacademie een basiscursus gaf op de Verhalenboot in Zwolle was de keus snel gemaakt.

De Verhalenboot in Zwolle

Met zijn twaalven, de maximale groepsgrootte, zijn we onder leiding van verhalenverteller Rudolf Roos  aan de slag gegaan.

De rode draad die door de hele cursus loopt is beeldend vertellen: leef je in je verhaal in, zie de beelden van je verhaal voor je. 

Op de eerste zaterdag hebben we aandacht besteed aan de verhaalstructuur en aan leidmotieven. Veel verhalen kennen de volgende opbouw:

1. Introductie: de hoofdpersonen, de omstandigheden, de setting
2. Motorisch moment: er gebeurt iets dat het verhaal in gang zet, spannend maakt. De luisteraars gaan zich afvragen: Hoe gaat dit aflopen ?
3. Climax: het hoogtepunt van het verhaal
4. Afloop: de ontknoping  
5. Eindbeeld: een laatste en korte afronding van het verhaal

We moesten steeds weer deze structuur aanbrengen in onze verhalen, en bij elk onderdeel een tekening maken. Aan dat laatste heb ik een broertje dood, dus heb ik vooral beelden in mijn hoofd gecreëerd. Een nuttige oefening !

Ook hebben we de leidmotieven besproken.Die geven een globale aanduiding van waar het om draait in het verhaal: de opdracht, de speurtocht, onrecht, het onbereikbare, de list. Hier vind je er een heleboel. Ik heb nog niet zo veel nuttigs kunnen doen met leidmotieven.

Op de tweede zaterdag zijn we begonnen met oefeningen voor je houding en mimiek: hoe sta je, hoe maak je je stem los, hoe laat je emoties zien ?

Daarna hebben we uitgebreid geoefend met opkomen: wat doe je allemaal voordat je begint met de eerste zin van je verhaal ? Daar had ik nog nooit over nagedacht. Maar het is wel het bepalende moment voor het publiek om te gaan luisteren en het is dus belangrijk om contact met je luisteraars te maken. Er de tijd voor nemen is noodzakelijk, maar ook eng. Twintig seconden duren heel lang.

Op de derde zaterdag stond  het perspectief centraal: vanuit welke persoon vertel je het verhaal ? Vaak is dat "de alwetende verteller" die in de derde persoon enkelvoud vertelt over de hoofdpersoon en diens belevenissen.

Maar je kunt ook vanuit de hoofdpersoon in de "ik" vorm vertellen, of vanuit een andere persoon, of zelfs vanuit het perspectief van een voorwerp.

In de roman Specht en Zoon van Willem Jan Otten wordt het verhaal verteld door de lijst van een schilderij. Dat was voor mij de inspiratiebron om het oefenverhaal te vertellen vanuit het perspectief van het huis waarin het verhaal zich afspeelde.

De vierde zaterdag was de dag van de meesterproef: het vertellen van een eigen vooraf gekozen verhaal. 's Ochtends hebben we proefgedraaid in kleine groepjes, en daarna volgde een generale repetitie met docent Rudolf. Door de feedback konden we -soms nog forse - aanpassingen doen in onze verhalen.
Ik had gekozen voor De Soepsteen, een volksverhaal dat al honderden haren lang in heel Europa in allerlei varianten wordt verteld. Ik moet eerlijk zeggen dat zo'n officieel vertelmoment voor de groep heel spannend is, ondanks mijn presentatie-ervaring.

De komende tijd gaan schoondochter en ik ons eigen familie-podium creëren. We hebben beiden veel lol gehad en willen doorgaan met vertellen. Net zo als het beoefenen van een sport of het bespelen van een muziekinstrument moet je dit gewoon regelmatig doen als je er beter in wilt worden.