Boek: Van oude mensen de dingen die voorbijgaan - L.Couperus (1906)

Ik ben gek op Couperus. Van oude mensen de dingen die voorbijgaan heb ik als middelbaar scholier op mijn boekenlijst gezet, in die jaren heb ik ook de tv-serie gezien. In mijn studentenjaren heb ik het boek gekocht en opnieuw gelezen. En in de afgelopen weken heb ik het voor de derde keer gelezen, deze keer in deel 6 van zijn Verzameld Werk. Dat laatste, een uitgave van de samenwerkende uitgevers uit 1952 heb ik op de boekenmarkt Vaasaqua voor 10 euro op de kop weten te tikken, elf deeltjes met pagina's zo dun als zakbijbeltjes papier.

Paul Steenbergen en Caro van Eijck als de oude heer Takma en oude grrootoma Ottilie Dercksz

Ik vind het een fascinerende roman. Maar hoe is het mogelijk dat een meer dan honderd jaar oud verhaal dat hoofdzakelijk bestaat uit onderlinge bezoekjes van de leden van een gegoede Haagse familie zo boeien kan ? Terwijl de taal archaïsch is en vol met onbekende woorden zit. Lees dit pareltje maar eens, de eerste beschrijving van de 97 jaar oude mevrouw Ottilie Derkcksz: haar gezicht was als een maar even aangegeven porceleinig vlak van wit, rimpel-gecraqueleerd zelfs in die schaduw en even verder  de broze vingers, schemerend staafjes-slank uit zwarte mitaines.

Voor mij zit de aantrekkingskracht in twee dingen.

Allereerst is Couperus zeer begaafd in het weergeven van de denk- en gevoelswereld van zijn hoofdpersonen. Romans schrijven is voor hem allereerst weergeven wat de mensen in zijn boeken beweegt, waar ze vandaan komen, en wat hun idealen zijn. Hij doet dat grondig en ontleedt steeds in detail waarom mensen handelen zoals ze handelen. Vaak is "voorbestemming" een leidmotief: het handelen van mensen is gedetermineerd door machten die we niet kennen. Ze handelen zus en zo omdat dat zo bepaald is, en zodra je je eigen "levenslijn" kent is het ook maar beter om daar langs te bewegen, anders word je maar ongelukkig.

In de tweede plaats: Couperus schrijft levendige dialogen, en heeft oog voor vele details: kamer- en huisinrichting, kleding,stemgeluid en stembuiging.  

Deze twee karakteristieken weet hij op gelukkige wijze te combineren zodat de psychologie nooit verdampt in zweverige beschouwingen, en de dialogen nooit oppervlakkig worden.

Verzameld werk van L.Couperus. Deel 10 ontbrak.......

Van Oude mensen de dingen die voorbijgaan heeft een mooie spanningsboog. In de eerste hoofdstukken worden de leden van de uitgebreide familie één voor één geïntroduceerd. Elke persoon heeft een eigen verhaal en een eigen psychologie. Al gauw ontdek je dat er iets is met oude grootoma Ottilie en meneer Takma, een donker geheim dat ze al tientallen jaren meedragen zonder het te delen met kinderen en kleinkinderen. 

Toch zijn er flarden van die oude geschiedenis bekend, en grootoma Ottilies zoon Harold weet zelfs alles: hij heeft het Ding gezien in die nacht, en het heeft hem voor de rest van zijn leven getraumatiseerd.

Het geheim is bij al die mensen aanwezig, soms alleen voelbaar als een vage donkerte in het huis bij grootoma Ottilie, iets dat bedrukt en belast.

Stapje voor stapje ontdek je wat er gebeurd is in dat eenzame huis op Java. Meesterlijk beschrijft Couperus wat het geheim doet met de kinderen en de kleinkinderen. De reacties verschillen van onverschilligheid en afzijdig houden tot gedoemd zijn om de schuld mee te dragen.

Wat het verhaal stuwt is ook nu  herkenbaar en actueel: liefde en passie, haat, overspel, moord, schuldgevoel en wroeging.

En ook in dit verhaal is er weer het onontkoombare: oma Ottilie, de dochter van grootoma Ottilie, erft van de oude heer Takma maar zal dat kapitaal verkwisten met haar geliefde zoon Hugh.  Lot en Elly, net getrouwd, moeten toch apart hun eigen levenslijn volgen om elk gelukkig te kunnen worden. 

Enkele hoofdpersonen nemen hun levenslijn in eigen hand: Stijn verlaat zijn vrouw, oma Ottilie, na twintig onmogelijke huwelijksjaren. Kleindochter Ottilie heeft haar eigen leven opgebouwd in Frankrijk, in vrije liefde samenwonend met de Italiaanse officier Aldo. Voor haar geen knellende banden van een huwelijk. Hun levensstijl geeft Lot en Elly, hoewel getrouwd, de ruimte om elkaar vrij te laten.