Boek: Vaslav - Arthur Japin

Toen ik middelbare scholier was, werkte ik een zomer lang om een hifi-installatie bijeen te sparen, zo noemden we dat toen. Ik kocht een prachtige Lenco platenspeler, met prima boxen. Er kwamen ook LP's met klassieke muziek. Eén van de eerste was een opname van Le Sacre du Printemps van Strawinsky, en ik was meteen verslingerd aan deze balletmuziek. Ik vond het prachtig en shockerend tegelijkertijd, en kon me dus goed inleven in het verhaal op de achterkant van de hoes: een ballet van de danser en choreograaf Nijinsky dat een schandaal veroorzaakte bij de eerste opvoering in Parijs in 1913. Een prachtige reconstructie van die eerste uitvoering is in de YT onderaan te zien.

Vaslav Nijinsky in 1910

Ik was dan ook onmiddellijk geïnteresseerd in het nieuwe  boek van Arthur Japin: Vaslav, dat gaat over Nijinsky.

Arthur Japin staat hoog genoteerd bij mij. Met veel plezier heb ik Een schitterend gebrek (2003) en De overgave (2007) gelezen. In beide gevallen gebruikt Japin een historische kern om zijn roman op te bouwen. Dat is ook in Vaslav het geval:

Nijinsky is een wereldberoemd danser en choreograaf, de grote ster van de Ballet Russes onder leiding van Serge Diaghilev. Diaghilev en Nijinsky hebben een homosexuele relatie, totdat Nijinsky in 1913 plotseling trouwt met de Hongaarse grafin Romola Pulszky. Dat is voor Diaghilev reden om Nijinsky onmiddellijk te ontslaan. Er volgen moeilijke jaren omdat Nijinsky niet in staat is zelfstandig een balletgezelschap van de grond te krijgen. In 1916 verzoent Diaghilev zich met hem en hij danst weer mee in het Ballet Russes. Maar weldra openbaren zich de eerste tekenen van schizofrenie.Op 19 januari 1919 danst Nijinsky in Zwitersland in een benefietconcert voor het Rode Kruis. Het publiek is met stomheid geslagen door het raadselachtige optreden van Nijinsky. Op het eind spreekt hij de legendarische woorden: En nu is het kleine paardje moe om daarna nooit meer te spreken en te dansen. Zijn vrouw verpleegt hem en reist veel met hem langs psychiatrische ziekenhuizen tot aan zijn dood in 1950.

Japin bouwt met deze gegevens een magistrale roman op. Het heeft een mooie architectuur: de hoofd-tijdlijn van het boek is die speciale dag: 19 januari 1919. Daaromheen worden vier verhalen geweven:

1. Allereerst Peter, de Zwiterse bediende in het huishouden van de Nijinsky. Hij is van eenvoudige boerenkomaf en is diep onder de indruk van de grootse en in zijn ogen soms verdorven Nijinsky.
2. Daarna Diaghilev. We volgen de jaren waarin hij en Nijinsky minnaars zijn. Diaghilev is in de liefde heel onzeker over zichzelf en kan zich niet binden.
3. Vervolgens Romola. Ze aanbidt Nijinsky vanaf de eerste kennismaking in het Ballet Russes: de god van de dans. Vanaf het begin is ze zeker van haar zaak: dit is de man van haar leven. Ze zal hem tot het laatst verzorgen.
4. Tenslotte nogmaals Peter, die nu afscheid gaat nemen van zijn Lise. Nijinsky heeft een droom in hem wakker gemaakt, om over de grenzen van zijn ogenschijnlijk voorbestemde bestaan in de bergen heen te gaan kijken. 

Alle verhalen zijn liefdesgeschiedenissen, trieste liefdesgeschiedenissen zelfs: steeds blijken de geliefden elkaar niet te kunnen vinden of te kunnen vasthouden: door eigen onvermogen, door de tegenslagen van het leven, door het elkaar ontglippen.

Japin schittert ook hier weer door de ontelbare close-ups die het verhaal zo levendig maken. Zomaar enkele ervan die me zijn bijgebleven:

• de toenemende verwijdering tussen Vaslav en Diaghilev in Venetië
• de sfeer tijdens het huwelijksdiner van Vaslav en Romola
• de moeiten die de dansers zich getroosten wanneer ze onmogelijke prestaties eisen van hun voeten  
• de beschrijving van Vaslav die zich aan het schminken is voor zijn laatste optreden

Landelijke Presentdag 2012

Afgelopen zaterdag 21 januari werd de landelijke Presentdag gehouden in Conferentieoord Zonheuvel bij Doorn. Ik heb deze jaarlijkse dag nu een aantal malen bezocht, en het bezoekersaantal stijgt gestaag. Dat duidt op warme belangstelling, en in het geval van Present, ook nog eens op groei want elk jaar neemt het aantal lokale Stichtingen Present toe. De bezoekers van de Presentdag zijn geen dwarsdoorsnede van de vrijwilligerswereld: er zijn relatief veel twintigers en dertigers en dat is niet de groep die je verwacht op een dag als deze. Er hangt een optimistische "yes, we can do it" stemming, mopperaars ben ik niet tegengekomen.

Tweede Kerstdag: Kerstontbijt

 Eén van de VIP's is James Kennedy, hoogleraar in de Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, en column-schrijver in Trouw. Juist op deze zaterdag publiceert Trouw een artikel over vrijwilligerswerk waarin James Kennedy geciteerd wordt.
Volledigheidshalve: Present is een christelijke vrijwilligerorganisatie die groepen vrijwilligers hulp laat bieden in de vorm van klussen van één dag: een spelmiddag in een verzorgingstehuis, het opknappen van een huis of een tuin. De Present-aanpak sluit dan ook naadloos aan bij  de bekende NL-doet vrijwilligersdagen.

Terug naar James Kennedy. Hij verzorgt drie korte toespraken. In de tweede toespraak gaat hij in op vier uitdagingen, valkuilen zo je wilt, voor Present. Ik heb er geboeid naar geluisterd, en ben nu een gewaarschuwd man, want de vier uitdagingen hebben me wel geraakt:

1. Worden de cliënten niet te afhankelijk van de hulpverlening door de Present vrijwilligers ? Dit bezwaar wordt ook in het Trouw artikel genoemd. Goed-doen kan inderdaad afhankelijkheid kweken. Het is de uitdaging voor de Present-vrijwilligers  om zoveel mogelijk "gelijkwaardig" op te trekken met de cliënt bij het uitvoeren van het Present-project (de klus). Daar wordt ook naar gezocht: kan de cliënt meehelpen, alleen al koffiezetten maakt dat de cliënt een actieve rol speelt die dag
2. Is een contact van enkele uren op een dag niet te kort om echt het verschil te maken? Dit is heel waar: een klus is een vluchtig moment en daarna is het contact voorbij. Hier moeten we als Presenters goed over nadenken: willen we ook hulpvormen ontwikkelen die meer continuïteit in de relatie geven ? Alleen de vraag al stel de cliënt voorop, terwijl Present een principiële keus gemaakt heeft om aanbod-gestuurd te werken, d.w.z. het aanbod van vrijwilligers bepaalt welke projecten worden uitgevoerd. Hier zijn we nog niet uit.  
3. Worden deelnemende kerken echt veranderd en is er sprake van groeiend discipelschap ? Deze vraag vind ik minder spannend. Volgens mij is het antwoord: nee, dat zou mooi zijn, maar het blijven altijd kleine aantallen bevlogen mensen die zoiets gaan doen. Dat geldt denk ik voor meer opdrachten van de kerk. De kerk wil missionair zijn, maar vaak doet een missionaire werkgroep of evangelisatiecommissie het werk. De kerk wil een lofprijzende gemeenschap zijn, maar de liturgiewerkgroep of de commissie eredienst heeft geen tientallen leden. En hoe erg is dat dan ? Zolang mensen in en door de kerk worden uitgedaagd om hun talenten in te zetten, mogen we wat mij betreft tevreden zijn. Dat is geen pleidooi voor middelmatigheid, wel voor de juiste maat en tegen activisme.
4. Hoe behoudt Present haar zelfstandigheid als christelijke organisatie wanneer ze afhankelijk wordt van de subsidies van b.v. lokale overheden? Gisteravond kreeg ik dit in haast gelijke bewoordingen te horen van een lid van de Lionsgroep Oene-Gelre, waar ik een presentatie gaf over Present. Hier moeten we dus goed het oog op houden. De vragensteller van gisteravond zei: Maak Present niet te ambtelijk en zorg dat je je flexibiliteit niet verliest door allerlei regeltjes....

Film: The Celebration (1998)

Afgelopen weekend met GJ deze Deense film van Thomas Vinterberg  bekeken, een verjaardagscadeautje. Op de achterkant van het dvd-doosje las ik ik iets over Dogma 95, een onbekend begrip voor deze amateur filmliefhebber. Na het bekijken van de film heb ik me er  toch maar even in verdiept, en dan kijk je er  wel iets anders naar.

In 1995 publiceerden enkele jonge Deense  filmers, Lars von Trier en Thomas Vinterberg, op een filmcongres in Parijs een manifest, Dogma 95 geheten, waarin ze hun ideeën over het maken van een film uiteenzetten. Hun idealen: met eenvoudige materialen en zonder een megabudget films maken, waarin het gaat om het verhaal en de acteerprestaties van de acteurs. Enkele van de door hun voorgestelde tien "regels":

• er wordt op lokatie gefilmd, zonder toevoeging van decorstukken of filmsets
• geluid en beeld worden tegelijkertijd opgenomen
• de filmcamera wordt altijd met de hand vastgehouden
• achtergrondmuziek en nabewerking van het beeldmateriaal zijn niet toegestaan

The Celebration ("Festen" in het Deens) was de eerste film die op deze wijze werd gemaakt. De film werd positief ontvangen.

Zonder al deze voorkennis heb ik de film bekeken. En natuurlijk heb ik me verbaasd over de onrustige schokkerige beelden, en het ontbreken van elke vorm van afwerking.
Eerlijk gezegd vond ik de flow van de film onprettig, ADHD-achtig zou je kunnen zeggen. De film geeft je nauwelijks gelegenheid om even afstand te nemen van de gebeurtenissen, het wat te laten bezinken. Het is vol gas van begin tot eind. Dat  maakt me nu ook wel weer nieuwsgierig naar een tweede ronde. Alsof je iets heel nieuws hebt gegeten waarvan je later pas denkt "nog eens een keer proeven".

Het lukte me ook niet om enige vorm van verbinding te krijgen met de personages in de film. Gewoon mijn types niet, sommige bepaald verknipt naar mijn oordeel.
En toch fascineerde de film. Na afloop hebben we er lang over nagepraat, en dat gebeurt niet bij elke film.

De verhaallijn heel kort samengevat: een 60-jarige hoteleigenaar nodigt zijn kinderen, kleinkinderen, en overige familie uit voor een gezellig verjaardagsfeest in zijn hotel. Als er gespeeched wordt confronteert de oudste zoon het hele gezelschap met een shockerende boodschap: hij en zijn zuster zijn in hun kinderjaren jarenlang door de vader misbruikt. Zij heeft daardoor recentelijk zelfmoord gepleegd.
De film volgt de gebeurtenissen gedurende het feest.En dat is dan wel knap gedaan: in dat korte tijdsbestek zijn alle verwerkingsmechanismen samengebald  die volgen op de confrontatie met incest: ontkennen, belachelijk maken, het slachtoffer beschuldigen, doen alsof er niets gebeurd is.
De sfeer op het feest wordt steeds surrealistischer. Pas als de vader bekend heeft lijkt er iets van ontspanning te komen. Maar ook aan het eind blijven er veel vragen over.

Ja, ik vind het dus toch een heel knappe film, omdat er geen poging gedaan wordt om deze schrijnende dingen te duiden, laat staan om er een happy end van te maken. De film heeft een ijzersterke focus op het gedrag van dader en slachtoffer en omstanders bij de plotselinge confrontatie met het incestverleden, en dat is genoeg voor twee uren intrigerende film.

Downton Abbey

Ik ben geen drukke tv-kijker, maar ik ben als een blok gevallen voor Downton Abbey. Van de goede Sint hebben we een dvd met het eerste seizoen gekregen. Op Nieuwjaarsdag hebben we al weer de laatste episode, deel 7, gekeken.... Met zijn allen voor de buis, en een extra bank bijgeschoven, we vinden het allemaal geweldig. Na afloop praten we nog een kwartiertje na, er is altijd wel iets wat de tongen los maakt.

Downton Abbey is een Engels kostuumdrama dat zich afspeelt op het fictieve landgoed Downton Abbey. Het toont de wetenswaardigheden van de aristocratische familie Crawley en hun personeel in de jaren vlak voor de Eerste Wereldoorlog. So what's up, een gewone miniserie toch ?

Ach, we genieten zo van die verrukkelijke moeder van Lord Grantham, de dowager countess, en al het gedoe rond de drie dochters die aan de man moeten komen, van die strenge butler Carson, en het geroddel in het personeelsverblijf. De omgang tussen de adellijke familie en hun bedienden is uiterst formeel, en tegelijkertijd zijn ze soms weer zo close. Het is een wereld met duidelijke regels en taken, die tegelijkertijd snel aan het veranderen is.
Lord Grantham waarschuwt zijn avontuurlijke jongste dochter die met de nieuwe auto er op uit gaat: Hij is de vorige keer in het dorp al zeven andere auto's tegengekomen. Butler Carson gaat oefenen met een nieuw communicatiemiddel: een telefoon, en stelt zich op alsof hij the House of Commons moet toespreken.

Downton Abbey is een heerlijk slow moving gebeuren, prachtig verfilmd, met verhaallijnen die je pakken. Huwelijken, erfenissen, verliefdheid, jaloezie, geroddel,  grootmoedigheid, als een gemiddelde soap, en toch zoveel beter.