Gratis geld voor iedereen

Gratis geld voor iedereen, hebt u het boek van Rutger Bregman uit 2015 nog voor de bril ? Ik vond het een inspirerend verhaal en het leek me een goed idee om de aanpak kleinschalig te gaan testen. Daarna ben ik het uit het oog verloren en langzaam maar zeker welgestelder geworden - zo gaan die dingen. 

Maar ik heb het het basisinkomen weer scherp op mijn radarscherm en dat komt door het lezen van het boek Thrive - Fundamentals for a new economy. Ik wil er verder niet zo veel over zeggen. Het bevat 24 opstellen van bevlogen scribenten die elk hun eigen alternatieve economie aanprijzen: lokale economie, boeddhistische economie, feministische economie, regeneratieve economie, waarde-georiënteerde economie, circulaire economie, sacrale economie, bio-regionale economie, het gaat maar door. Er zit veel gemeenschappelijks in al die betogen: over de schaduwkanten van de groeigebaseerde economie, de toenemende verschillen tussen rijk en arm, de uitputting van de natuurlijke hulpbronnen, en het verlies aan biodiversiteit. Maar radicale ideeën helpen weinig als er geen mogelijkheden zijn om ze te implementeren. Ik heb twee opstellen overgehouden waar ik wel geloof in heb omdat ik ze doordacht en praktisch toepasbaar vind:

• Doughnut Economics van Kate Raworth. Ik besprak haar boek al eerder
• Sustainable Money System van Sjef de Kuijper

Het opstel van Kate Raworth gaat vooral over wat er de afgelopen jaren gebeurde met haar doughnut visie op de economie. Er was wereldwijde belangstelling voor haar verhaal en men begon het ook overal toe te passen. Nu komt het interessante: die toepassing bleef niet steken bij internationale organisaties, of op nationaal niveau bij regeringen. Ook bestuurders van regio's, gemeentes, en steden begonnen de doughnut economie toe te passen in hun eigen lokale economische beleid. Overal ontstonden gemeenschappen en kennisgroepen die materialen ontwikkelden. Kate Raworth begon daarom een internet portal Doughnut Economics Action Lab waar alle kennis en hulpmiddelen worden gedeeld en gratis beschikbaar gesteld. Iedereen die aan de slag wil met doughnut economics kan hier zijn of haar hart ophalen. Ik denk dat dit een krachtige aanpak is, die goed schaalt van lokaal naar internationaal, en brede acceptatie geniet. 

Het tweede opstel dat me intrigeerde gaat over een voor mij nieuwe benadering van het vigerende geldsysteem. Dat laatste is gebaseerd op geldcreatie ex nihilo, op basis van schuld en schuldvereffening, door commerciële banken. De alternatieve benadering in het tweede opstel heeft de naam sustainable money system (SumSy) gekregen. De uitgangspunten ervan zijn totaal anders dan het ons vertrouwde geldsysteem:

• Geld komt in omloop als schuldenvrij basisinkomen voor iedereen of om zaken van algemeen gemeenschappelijk belang te realiseren, denk aan onderwijs, zorg, infrastructuur, of energie.
• Er wordt negatieve rente geheven op vermogen. Dit zorgt ervoor dat het geldsysteem in beweging blijft en het voorkomt het oppotten van grote vermogens.

Het hoe en waarom van deze keuzes en de gevolgen ervan worden helder uiteengezet in het artikel A sustainable money system van Stef Kuijpers. Hij is ook de schrijver van het tweede, hierboven genoemde opstel. In zijn geldsysteem speelt het basisinkomen een centrale rol. Dat brengt ons natuurlijk weer bij de discussie die in 2015 ook oplaaide: Hoe haalbaar is het om een universeel basisinkomen in te voeren ? Is het betaalbaar ? Schaalt het voldoende ? Zorgt het voor voldoende economische activiteit, of gaan mensen achterover leunen ? Levert het systeem voldoende geld op voor overheden om hun taken te vervullen ?

Rutger Bregman schreef er in 2017 weer een artikel over: Zo maken we het basisinkomen werkelijkheid. Hij distantieert zich van het universele basisinkomen en stelt twee veranderingen voor: 

• Inplaats van iedereen gratis geld te geven gaan we alleen diegenen die onder de armoedegrens leven een bedrag geven waardoor ze boven de armoedegrens uitkomen: dat heet negatieve inkomstenbelasting. Hij rekent "op de achterkant van de sigarendoos" voor dat het goed betaalbaar is.
  
• we noemen het geen basisinkomen meer want dat roept negatieve associaties op. Inkomen is waar je voor werkt. We gaan het basiszekerheid noemen.

Dit lijken me zinnige voorstellen. Maar of er daarmee voldoende over gezegd is vraag ik me af. Er is veel materiaal beschikbaar over het basisinkomen, zie bijvoorbeeld de nieuwspagina van de portal over het  basisinkomen. Deze laatste pagina laat duidelijk zien hoe het basisinkomen en de invoering ervan onderwerp van discussie en analyse zijn. Wat doen we er in de praktijk mee ? Nog niet veel: er is sprake van een verlammende kip-ei sitatie. De redenering is: we hebben eerst meer ervaring nodig voordat we het basisinkomen veilig kunnen uitrollen. Maar die ervaring verwerf je pas wanneer je het basisinkomen toepast. In dit artikel worden de implementatieproblemen duidelijk op een rijtje gezet.