We gaan het anders doen: economie voor de 21e eeuw

In 2017 schreef Kate Raworth Donut Economy, een wel heel bijzonder boek vind ik. Het is doordacht, professioneel, goed onderbouwd, en ook nog eens eindeloos uitdagend en idealistisch. Eerlijk gezegd had ik het liever Kerstkrans Economie genoemd. Waarom een plakkerige Amerikaanse koek gebruiken terwijl wij onze overheerlijke krokante kerstkrans hebben ? Voor de metafoor maakt het geen verschil want zowel donut als kerstkrans hebben een gat in het midden, en daar draait het om. Want daardoor kunnen we een bodem en een plafond onderscheiden.

De donut of de kerstkrans staat symbool voor het gebied van gewenst economisch handelen. Het leven voor aardbewoners wordt beter wanneer er meer mensen in de kerstkrans zitten. De binnenkant is het sociale fundament voor de samenleving. Wordt het minder dan verpaupert een gemeenschap. De buitenkant van de donut is het ecologische plafond. Daarbuiten putten we onze leefomgevingen en natuurlijke hulpbronnen uit.

Het sociale fundament wordt bepaald door twaalf basisbehoeften voor de mensheid. Deze zijn in 2015 door de Verenigde Naties vastgesteld en door 193 landen ondertekend: de sustainable development goals of SDG's. Deze SDG's zijn voorzien van concrete doelen die grotendeels in 2030 moeten zijn gerealiseerd. Denk hierbij aan doelen als het uitbannen van honger en armoede, goede gezondsheidszorg en toegankelijkheid van onderwijs, maar ook zaken als gelijke kansen voor mannen en vrouwen en veilige steden.

Het ecologisch plafond wordt gevormd door de planetary boundaries die in 2009 door een team van wetenschappers onder leiding van de Zweedse Johan Rockström zijn vastgesteld. Het gaat hier over belangrijke en globale duurzaamheidsthema's als de vermindering van CO2 uitstoot, de verzuring van de oceanen, en de klimaatsverandering:

De ambities die in de donut / kerstkrans worden getoond zijn zeer uitdagend. We lezen helaas dagelijks in de kranten hoe overheden falen in het nakomen van hun beloften. Maar Donut Economie gaat nog veel verder, dit was nog maar het begin. Want het grootste deel van het boek gaat over zeven mechanismen die nodig zijn om een economie in te richten waarmee de gestelde doelen gehaald kunnen woorden. En die zeven mechanismen zijn de doodsteek voor de huidige economische paradigma's:

1. Verander de doelstelling. Het centraal stellen van de groei van het bbp (bruto binnenlands product) leidt tot een tunnelvisie op het economische handelen. In plaats daarvan moeten we de donut / kerstkrans centraal stellen omdat het welzijn van de aarde en haar bewoners dan op de eerste plaats staan in plaats van hebzucht en winstbejag
2. Kijk naar het grote plaatje. De economie is niet een op zich zelf staande kringloop van goederen, geld, en arbeid, maar ingebed in een groter geheel waarin de natuurlijke omgeving en haar hulpbronnen (energie, water, grond) en de maatschappij en haar verbanden een even belangrijke rol spelen
3. Stimuleer de menselijke natuur. In het huidige economische wereldbeeld is de mens een rationele beslisser met alwetende kennis van prijzen en markten. Deze benadering is losgezongen van de werkelijkheid. De mens is geen robot die op  basis van rekenregels besluiten neemt. Vaak vertoont de mens altruïstisch gedrag gericht op het welzijn van de sociale groep. In alle culturen worden op gezamenlijk welzijn gerichte waarden aangetroffen.
4. Snap de systemen. Het huidige mechanistische evenwichtsdenken in de economie doet tekort aan de dynamiek en de complexiteit van sociale processen. Die dynamiek wordt gekarakteriseerd door allerlei terugkoppelingsmechanismen waar rekening mee gehouden moet gaan worden
5. Richt je op herverdeling. De huidige verwachting dat economische groei nivellering als bijvangst heeft blijkt niet uit te komen. Het is van belang om een economie te ontwerpen die inherent gericht is op herverdeling van grond en kapitaal. 
6. Creëer om te regenereren. Dat lijkt veel op het vertrouwde "zorg voor een circulaire economie" waarin goederen en energie niet worden verbruikt en daarna weggegooid, maar deel uitmaken van kringlopen die leiden tot hergebruik.
7. Wees agnost als het om groei gaat. Dit is wellicht de lastigste want dit raakt aan diep ingesleten verwachtingen van de bestaande handelwijzen. Niet meer denken in termen van groei maar in termen van genoeg, van hergebruik, van herverdeling is nodig, op de universiteiten, in overheidsapparaten, bij regeringsleiders.

"Dream on, Kate Raworth !" is wellicht de eerste gedachte na het lezen van dit programma. Dit is zo ver voor de troepen uit gedacht, dit schudt aan zulke gevestigde machtsposities, dit gaat never nooit werken.  Ik ben gaan rondkijken op internet hoe het met de Donut Economie gaat na drie jaren. Wat er blijkt te gebeuren is eigenlijk heel vanzelfsprekend: ga evangeliseren, doe aan zending, want je hebt goed nieuws ! 

Dat is precies wat Kate Raworth aan het doen is: het verhaal vertellen en uitleggen, steeds weer opnieuw. Hier is ze te gast bij de Radboud Universiteit in Nijmegen en hier treedt ze op in Tegenlicht van de VPRO. In dit artikel in Vrij Nederland is te lezen hoe Amsterdam socialer en duurzamer wil worden. En als Amsterdam het kan, waarom zouden we het in de gemeente Epe dan ook niet kunnen, of in de Cleantech Regio ? Laatste voorbeeld: in de duurzame troonrede 2020 uitgesproken door Jan Jonker staan zeven adviezen die sterk verwant zijn met de Donut Economie. We hebben volhouders nodig, doordrammers met een lange adem !