Waterstof in de keuken ?

We gaan van het aardgas af ! We weten het allemaal: In 2050 komt er geen aardgas meer in onze huizen, zo heeft de regering besloten. De eerste wijken worden ontkoppeld en de ervaringen daarmee worden gedeeld. Het ziet er niet rooskleurig uit. De Volkskrant berichtte begin januari dat in de 27 proefwijken er na twee jaren nog maar een paar honderd huizen daadwerkelijk waren ontkoppeld. Er zijn genoeg verklaringen te geven: we zijn aan het uitproberen, we zijn aan het leren, we doen het zorgvuldig, er is veel overleg nodig, er is veel meer maatwerk dan we dachten. Alle begin is moeilijk.....

De regering heeft grote ambities om te verduurzamen. We moeten dat met zijn allen gaan doen en daarom heeft elke gemeente een duurzaamheidstaakstelling gekregen. Daar wordt in de gemeente Epe ook al enkele jaren aan gewerkt. In overeenstemming met afspraken in het Klimaatakkoord heeft elke gemeente 

• deelgenomen in het vaststellen van de Regionale Energie Strategie (RES) 
• en daarnaast eind 2021een Transitievisie Warmte opgesteld.

De gemeente Epe heeft de Transitievisie Energie en Warmte op haar website gepubliceerd. De Regionale Energie Strategie is te vinden op de website van de CleanTech Regio, waartoe Epe behoort. Een duidelijke samenvatting van de warmteplannen van de gemeente Epe inclusief de meerjarenplanning is hier te vinden.

Vorig jaar jaar oktober heeft de gemeente Epe een goed bezochte informatieavond gehouden in de Hezebrink in Emst. Er ontstond daar een interessant gesprek over de keus van de gemeente Epe om waterstof vooralsnog niet in de plannen mee te nemen. Vertegenwoordigers van het Eper bedrijf Georg Fisher NV wezen op de nieuwste ontwikkelingen rond de toepassing van waterstof in het bestaande gasleidingnetwerk en pleitten ervoor om die optie verder te onderzoeken. Er werden afspraken gemaakt voor een bedrijfsbezoek aan Georg Fisher NV (onderdeel van GF Piping Systems). Na uitstel door de coronapandemie heeft dat bedrijfsbezoek maandag 7 februari kunnen plaatsvinden.

Als technici, duurzaamheidsambtenaren en adviseurs, en een betrokken burger met elkaar gaan praten over de energietransitie komen ze tijd te kort. We hebben het gehad over de lokale plannen, de rol van de overheden, over individuele bijdragen van burgers, over systeemaanpassingen waarvoor een Rijksoverheid of zelfs een EU nodig is. De energietransitie is een heel ingewikkeld proces met eindeloos veel knoppen waar je aan draaien kunt, van welke kant je het ook bekijkt.

Natuurlijk hebben we het gehad over waterstof door het gasleidingnetwerk. GF Piping Systems is een expert als het gaat  om het veilig verbinden van (kunststof) leidingsystemen voor veilig transport van vloeistoffen en gassen. De gemeente Epe licht in de Transitievisie Warmte en Energie op blz.57-58 toe waarom waterstof op de korte en middellange termijn nog niet op grote schaal kan worden toegepast in de gebouwde omgeving. Een goed beargumenteerde visie, en dat betekent dat we vooralsnog niet op waterstof zullen gaan koken....

Maar let op: er is wel degelijk iets onderweg. Het internationale consortium North2 waarin onder meer de Gasunie, de Eemshaven, en Shell participeren, is bezig plannen te ontwikkelen voor de grootschalige productie, opslag, en transport van groene waterstof. Er zal een waterstofbackbone worden gebouwd dat de grote industriële centra van Nederland verbindt en ook aan de Duitse waterstofbackbone zal worden gekoppeld. Voor het Nederlandse deel zal de Gasunie zoveel mogelijk het bestaande gasleidingnetwerk gebruiken. In eerste instantie zal het groene waterstof door de industrie worden benut. Maar de mogelijkheden om het ook toe te passen in de gebouwde omgeving zullen voortdurend in het oog gehouden worden.

Terug naar de lokale energietransitie in Epe: Wat gaan we hier doen de komende jaren? Dat staat  beschreven in hoofdstuk 4 van de hierboven al genoemde Transitievisie Energie en Warmte. Dit is de samenvatting ervan, zie blz.60:

Hoofdstrategie

• Collectieve oplossingen genieten de voorkeur boven individuele oplossingen waar mogelijk om  extra kosten te voorkomen (o.a. door de vereiste verzwaring van het  elektriciteitsnet). Wat betreft collectieve oplossingen kent de gemeente Epe de volgende mogelijkheden:
• Inzetten op restwarmte en thermische energie uit afvalwater ten minste bij bedrijventerrein Kweekweg. Mogelijk kunnen delen van Epe Centrum, Kweekweg, Gildehoek en Vegtelarij hierbij aansluiten.
• Verder onderzoek doen naar de potentie en kansrijkheid van geothermie. Deze optie is wenselijk voor delen van Vaassen, ten minste rond de Woestijnweg, Krugerstraat Zuid en Noord. En eventueel in delen van de Vogelbuurt, Berkenoord 1 en Vaassen Centrum.
• Inzetten op thermische energie uit oppervlaktewater bij Vaassen, ten minste voor bedrijventerrein Eekterveld, Heggerenk, Oosterhof en eventueel in delen van Vaassen Centrum de Krugerstraat Noord. Er zal worden onderzocht of eventuele restwarmte van bedrijventerrein Eekterveld ook als bron kan dienen voor deze buurten.
• Voor de overige buurten in de gemeente Epe is de individuele oplossing het eindbeeld. Dit kom enerzijds door de afwezigheid van collectieve oplossingen in deze buurten, anderzijds door buurtkenmerken zoals een te lage woningdichtheid.
• Zet in op ‘no-regret’ maatregelen voor alle buurten in de gemeente Epe. Dit betreft het (na-) isoleren van gebouwen en overschakelen op een hybride-warmtepomp (als tussenstap). Daarmee worden snelle stappen gezet met het besparen van CO2 en in het terugdringen van de warmtevraag. Voor grootschalige woningbezitters, zoals Woonstichting Triada, betekent dit dat zij op natuurlijke onderhouds- en vervangingsmomenten kunnen investeren in hun bezit. Triada kan zo de startmotor zijn in de buurten waar naast veel collectief bezit ook geïnvesteerd moet worden in de particuliere sector.

Natuurlijk is iedereen, zeker de burger met een koopwoning, geïnteresseerd in het kostenplaatje. In het Klimaatakkoord is woonlastenneutraliteit als één van de uitgangspunten benoemd: de (investerings-)kosten voor het gasvrij maken van een woning moeten kunnen worden terugverdiend met de bespaarde energiekosten. Dit is geen eenvoudige opgave, zie bijvoorbeeld punt 4 over woonlastenneutraliteit in dit VNG rapport, of deze studie van het Planbureau voor de Leefomgeving.

Kamp van Koningsbrugge en de gouden cirkel

Wat hebben Kamp van Koningsbrugge en de gouden cirkel van Simon Sinek met elkaar te maken ? Het korte antwoord: Bij beiden gaat het om het realiseren van diepe motivaties en waarden: de why's in je leven, daarom doe ik dit, en niets of  niemand kan me daarvan weerhouden !

Voor wie zich afvraagt waar het allemaal over gaat: Kamp van Koningsbrugge is een tv-serie van AVROTROS waarin 15 vrijwilligers aan een acht dagen lange training bij het Korps Commandotroepen meedoen. Ze worden fysiek en mentaal tot het uiterste op de proef gesteld, om te laten zien dat ze "commando-waardig" zijn. 

Simon Sinek werd in 2009 bekend toen hij hij boek Start with why schreef. Hij introduceerde daarin de golden circle: een eenvoudig gereedschap om als bedrijf, organisatie, team, of als individu op zoek te gaan naar je diepste overtuiging en motivatie: Waarom doen we dit, waarom wil ik dit ? Sinek had door zijn marketingonderzoek vastgesteld dat veel bedrijven goed weten welke producten ze in de markt zetten, maar dat bedrijven met diep doorleefde motivaties en waarden het meest succesvol zijn en ook blijven.

Er horen drie vragen bij de gouden cirkel, zie hierboven, en je werkt vanuit het centrum van de cirkel naar buiten: Waarom doen we het, hoe doen we het, en welke dingen hebben we dan gemaakt of gerealiseerd ?

Ik ben Kamp van Koningsbrugge gaan kijken toen iemand er een enthousiast verhaal over vertelde: uitdagende oefeningen bij de commando's, grenzen verleggen, goeie coaching van jonge mensen. Hij had geen woord teveel gezegd: ik zit op het puntje van mijn stoel wanneer de volgende nog zwaardere oefening gedaan moet worden. Eten ho maar, slapen ho maar, en blaren als eieren onder je voeten. Wie houdt dat vol ?

Ik moest plotsklaps denken aan de why en de golden circle  van Simon Sinek. Alleen de kandidaten met een sterke innerlijke overtuiging gaan door, bijten zich door pijn, honger, en vermoeidheid heen. Ik zag ook hoe de begeleiders, ervaren commando's, hun coaching stijl meesterlijk aanpassen aan de situatie. De standaard is een keihard "doorgaan, je wilt dit toch, je hebt hiervoor toch gekozen ?" Maar als het nodig is krijg je een mentale ruggesteun, zakelijk, kort en duidelijk. Je ziet zo'n kandidaat dan opfleuren en weer door buffelen.

De begeleiders weten de why's van de kandidaten naar boven te krijgen en dat levert ijzersterke momenten op. Het laat zien hoe we kunnen hunkeren naar erkenning, of hoe we een vader of moeder willen eren met een buitengewone prestatie.  De kwelgeesten van onze why's kunnen zich ook manifesteren: het lukt niet want ik twijfel aan mezelf, zit mezelf in de weg, of ken me zelf nog onvoldoende. Die korte reflectiemomenten tussen de begeleiders en de deelnemers vind ik het meest waardevolle van Kamp van Koningsbrugge.

NB: Een tegengeluid is altijd welkom: In dit artikel wordt gehakt gemaakt van de gouden cirkel van Simon Sinek: niet bewezen semi-wetenschappelijk gepraat. Voor mij wordt het daar niet veel anders van: het lijkt me van belang om verbinding hebben met mijn diepere overtuigingen en waarden omdat ik daardoor mezelf beter begrijp en kan liefhebben.

Gratis geld voor iedereen

Gratis geld voor iedereen, hebt u het boek van Rutger Bregman uit 2015 nog voor de bril ? Ik vond het een inspirerend verhaal en het leek me een goed idee om de aanpak kleinschalig te gaan testen. Daarna ben ik het uit het oog verloren en langzaam maar zeker welgestelder geworden - zo gaan die dingen. 

Maar ik heb het het basisinkomen weer scherp op mijn radarscherm en dat komt door het lezen van het boek Thrive - Fundamentals for a new economy. Ik wil er verder niet zo veel over zeggen. Het bevat 24 opstellen van bevlogen scribenten die elk hun eigen alternatieve economie aanprijzen: lokale economie, boeddhistische economie, feministische economie, regeneratieve economie, waarde-georiënteerde economie, circulaire economie, sacrale economie, bio-regionale economie, het gaat maar door. Er zit veel gemeenschappelijks in al die betogen: over de schaduwkanten van de groeigebaseerde economie, de toenemende verschillen tussen rijk en arm, de uitputting van de natuurlijke hulpbronnen, en het verlies aan biodiversiteit. Maar radicale ideeën helpen weinig als er geen mogelijkheden zijn om ze te implementeren. Ik heb twee opstellen overgehouden waar ik wel geloof in heb omdat ik ze doordacht en praktisch toepasbaar vind:

• Doughnut Economics van Kate Raworth. Ik besprak haar boek al eerder
• Sustainable Money System van Sjef de Kuijper

Het opstel van Kate Raworth gaat vooral over wat er de afgelopen jaren gebeurde met haar doughnut visie op de economie. Er was wereldwijde belangstelling voor haar verhaal en men begon het ook overal toe te passen. Nu komt het interessante: die toepassing bleef niet steken bij internationale organisaties, of op nationaal niveau bij regeringen. Ook bestuurders van regio's, gemeentes, en steden begonnen de doughnut economie toe te passen in hun eigen lokale economische beleid. Overal ontstonden gemeenschappen en kennisgroepen die materialen ontwikkelden. Kate Raworth begon daarom een internet portal Doughnut Economics Action Lab waar alle kennis en hulpmiddelen worden gedeeld en gratis beschikbaar gesteld. Iedereen die aan de slag wil met doughnut economics kan hier zijn of haar hart ophalen. Ik denk dat dit een krachtige aanpak is, die goed schaalt van lokaal naar internationaal, en brede acceptatie geniet. 

Het tweede opstel dat me intrigeerde gaat over een voor mij nieuwe benadering van het vigerende geldsysteem. Dat laatste is gebaseerd op geldcreatie ex nihilo, op basis van schuld en schuldvereffening, door commerciële banken. De alternatieve benadering in het tweede opstel heeft de naam sustainable money system (SumSy) gekregen. De uitgangspunten ervan zijn totaal anders dan het ons vertrouwde geldsysteem:

• Geld komt in omloop als schuldenvrij basisinkomen voor iedereen of om zaken van algemeen gemeenschappelijk belang te realiseren, denk aan onderwijs, zorg, infrastructuur, of energie.
• Er wordt negatieve rente geheven op vermogen. Dit zorgt ervoor dat het geldsysteem in beweging blijft en het voorkomt het oppotten van grote vermogens.

Het hoe en waarom van deze keuzes en de gevolgen ervan worden helder uiteengezet in het artikel A sustainable money system van Stef Kuijpers. Hij is ook de schrijver van het tweede, hierboven genoemde opstel. In zijn geldsysteem speelt het basisinkomen een centrale rol. Dat brengt ons natuurlijk weer bij de discussie die in 2015 ook oplaaide: Hoe haalbaar is het om een universeel basisinkomen in te voeren ? Is het betaalbaar ? Schaalt het voldoende ? Zorgt het voor voldoende economische activiteit, of gaan mensen achterover leunen ? Levert het systeem voldoende geld op voor overheden om hun taken te vervullen ?

Rutger Bregman schreef er in 2017 weer een artikel over: Zo maken we het basisinkomen werkelijkheid. Hij distantieert zich van het universele basisinkomen en stelt twee veranderingen voor: 

• Inplaats van iedereen gratis geld te geven gaan we alleen diegenen die onder de armoedegrens leven een bedrag geven waardoor ze boven de armoedegrens uitkomen: dat heet negatieve inkomstenbelasting. Hij rekent "op de achterkant van de sigarendoos" voor dat het goed betaalbaar is.
  
• we noemen het geen basisinkomen meer want dat roept negatieve associaties op. Inkomen is waar je voor werkt. We gaan het basiszekerheid noemen.

Dit lijken me zinnige voorstellen. Maar of er daarmee voldoende over gezegd is vraag ik me af. Er is veel materiaal beschikbaar over het basisinkomen, zie bijvoorbeeld de nieuwspagina van de portal over het  basisinkomen. Deze laatste pagina laat duidelijk zien hoe het basisinkomen en de invoering ervan onderwerp van discussie en analyse zijn. Wat doen we er in de praktijk mee ? Nog niet veel: er is sprake van een verlammende kip-ei sitatie. De redenering is: we hebben eerst meer ervaring nodig voordat we het basisinkomen veilig kunnen uitrollen. Maar die ervaring verwerf je pas wanneer je het basisinkomen toepast. In dit artikel worden de implementatieproblemen duidelijk op een rijtje gezet.