GTD 2: het onderbewuste

Ik heb al eerder geschreven over het time-managementsysteem GTD. In het kort gezegd krijg je met GTD "rust in het hoofd" doordat je al je taken zorgvuldig bijeenbrengt in een lijst. Ik kan beamen dat het zo werkt: als je weet dat je al je taken en klussen goed hebt vastgelegd, dan geeft dat rust.
Met vastlegging ben je er echter niet. Want de grote uitdaging die ik steeds weer tegenkom, is het vervolgens ook afhandelen van alle vastgelegde taken en klussen. En dan blijken ingesleten gewoonten heel hardnekkig. Elke week er voor gaan zitten om je hele GTD-administratie door te nemen: veel werk hoor. En elke dag weer opnieuw checken wat er gebeuren moet: dat is vermoeiend. Kortom: ik zit steeds in een pendel tussen een stevige portie zelfdiscipline, en een even grote portie gemakzucht.

Hoe komt het nu dat het zo lastig is om je gedrag te veranderen? Daar is de laatste jaren interessant onderzoek naar gedaan door psychologen. Het blijkt dat ons onderbewuste hierin een belangrijke rol speelt.
Ons onderbewuste (the adaptive unconscious) blijkt een uiterst belangrijke rol te spelen in het afhandelen van de vele zintuiglijke prikkels die we binnenkrijgen. Het bewuste deel van ons brein kan per seconde maximaal zo'n veertigtal prikkels afhandelen. Het onderbewuste doet de rest, en dat zijn er miljoenen - ook weer per seconde, een ongelofelijke prestatie. Wat we pas sinds kort weten, is dat ons onderbewuste niet alleen maar relatief "eenvoudige" taken afhandelt zoals het handhaven van het evenwicht of het herkennen van woorden, maar ook zelfstandig gedragskeuzes maakt.
Dat klinkt verontrustend, zeker wanneer een bepaalde groep psychologen hier mee aan de haal gaat en roept dat we geen vrije wil hebben, of dat we "ons brein zijn". Ik kan  het boekje Strangers to ourselves aanbevelen. Daarin doet de psycholoog Timothy Wilson op een evenwichtige manier verslag van de stand van zaken betreffende het onderzoek naar de werking van het onderbewuste.
De welbekende managementtrainer Ben Tiggelaar is vorig jaar gepromoveerd op een psychologisch onderzoek dat voortbouwt op de hierboven genoemde inzichten. In zijn proefschrift The core of the matter past Tiggelaar de zogenaamde dual system benadering toe, waarbij participanten in het onderzoek zowel op bewust als op onderbewust niveau worden geprikkeld. Het voert te ver om er hier dieper op in te gaan. Het blijkt lastig te zijn om scherpe conclusies uit deze onderzoeken te trekken.
Ik noem het onderzoek van Ben Tiggelaar omdat het zo herkenbaar is. Momenteel wordt er weer gereorganiseerd in mijn bedrijf. De organisatie wordt opnieuw ingericht en er wordt een cultuurprogramma gestart om de bedrijfswaarden tussen de oren te krijgen. Psychologisch gezien speelt zich dit af op het niveau van het bewuste. En dat betekent dat een belangrijk deel van ons gedrag, namelijk dat deel dat bepaald wordt door ons onderbewuste, niet geraakt wordt. Ben Tiggelaar noemt in zijn conclusies een aantal voorwaarden die bevorderend werken voor het gewenste "doelgedrag":

• de medewerker kiest zelf het doelgedrag
• de medewerker heeft positieve ervaringen met het doelgedrag
• het doelgedrag leidt tot kortetermijn voordelen voor de medewerker
• het doelgedrag leidt niet tot frictie met andere belangrijke taken
• het doelgedrag kan per medewerker verschillen

Samenvattend noemt hij dit: hulp bij zelfsturing. Dat lijkt me een nuttig inzicht voor een manager, en je kunt het ook gebruiken in je GTD-aanpak.