De alternatieve kerstfilm: Just Mercy (2019)

 Op Kerstavond hebben we deze film gekeken. Hoe vind je zo'n film ? Zoals altijd: wat rondneuzen in lijstjes en even kijken naar de scores van IMDB en Rotten Tomatoes. Het leek ons wel wat, en het heeft onze verwachtingen ruimschoots overtroffen.

Ik wil de film van harte aanbevelen voor een avondje film rond Kerst. Niet als een Christmas romcom maar als een schurende film die je onder de huid kruipt. Het waargebeurde verhaal gaat over grof onrecht van blank tegen zwart. Hier zien we racisme in zijn duisterste gedaante: wreed, nietsontziend, dodelijk. En anders dan bij de zoveelse boodschap in de krant komt het deze keer wel binnen, bitter en vernederend tot in het merg. Maar de film is ook hoopvol en bezielend. Het maakt wel degelijk verschil of je het kwade laat voortwoekeren of het gaat bevechten. Daarom past deze film goed bij Kerst: dan horen we ook dat er Iemand gekomen is die het verschil zal gaan maken en van geen wijken weet.

                             Bryan Stevenson (Michael B.Jordan) in gesprek met de familie en vrienden van Johnny D

Bryan Stevenson is een jonge, net afgestudeerde advocaat. Hij kiest niet voor een fraaie carrière maar vertrekt naar Montgomery, Alabamana, waar racisme springlevend is. Hij richt de Equal Justice Initiative op en begint gratis rechtsbijstand te verlenen aan ter dood veroordeelden. In de gevangenis ontmoet hij Walter (Johnny D) MacMillian die schuldig bevonden is aan de moord op de 18-jarige Ronda Morrison. Ze is op klaarlichte dag vermoord. Walter MacMillian ontkent alle betrokkenheid. Hij is inmiddels een lamgeslagen man: alle hulp is tot dan toe tevergeefs geweest. 

Bryan Stevenson bestudeert het dossier en ontdekt onregelmatigheden in de bewijsvoering. Hij weet Walter ervan te overtuigen dat er voldoende aanleiding is om in beroep te gaan. Dit wordt het begin van een lang en intens juridisch gevecht. De witte officiële instanties schuwen geen enkel middel om de lastige zwarte advocaat weg te werken en MacMillian te laten executeren.

Ik heb op het puntje van mijn stoel zitten kijken naar Bryan Stevenson. Hij houdt vol en gaat alle tegenstand, machtsmisbruik en grievende vernedering, ook van hemzelf,  met volharding te lijf. Hij is een man met een diepe overtuiging en dat houdt hem gaande. Stap voor stap weet hij het vertrouwen van de zwarte gemeenschap in Montgomery te winnen. Ze voorzien hem van waardevolle informatie. Daardoor kan hij steeds meer bewijsmateriaal verzamelen waarmee de onrechtmatigheid van het vonnis aangetoond wordt. Zelfs dan wordt het gratieverzoek door de lokale rechtbank afgewezen. Pas wanneer hij de zaak bij het Hooggerechtshof van Alabama aanhangig maakt is er een keer ten goede.

Tropenkolder en goena-goena

Wie leest er nog Jan de Hartog, wie kent hem überhaupt ? Een schrijver die in de naoorlogse jaren in een hoog tempo romans en toneelstukken produceerde. De Nederlandse literaire critici namen hem niet serieus: te oppervlakkig, geen interessante psychologie. In het buitenland werd daar anders over geoordeeld. In de Verenigde Staten werd hij gezien als de meest bekende Nederlandse auteur van zijn tijd.

"Gods Geuzen", gescheven in de jaren 1947 - 1949, is zo'n meesterlijke vertelling. In mijn tienerjaren heb ik dit boek al gelezen. Onlangs, na tientallen jaren, kwam ik het boek weer tegen en ben het gaan lezen. Wat een intens verhaal is dit, zo vol vaart geschreven dat we er nu bijna het plakkertje "ADHD roman" op zouden doen.

                                   Rock Hudson als Anton Zorgdrager in de verfilming The spiral road (1962)

Eerst maar een blurb: Anton Zorgdrager heeft op kosten van de staat medicijnen kunnen studeren. De afgesproken tegenprestatie: tien jaren medische dienst in Nederlands-Indië. Hij laat zijn verloofde Els achter en begint aan het grote avontuur. Zijn eerste opdracht is de ondersteuning van de arts Brits Jansen die bezig is een epidemie te bedwingen in de binnenlanden van Borneo. Onvoorbereid wordt hij in het diepe gegooid: het begin van een bizarre reis door het oerwoud van Borneo en een eerste kennismaking met Brits Jansen; een zeer bijzonder arts.... 

Met dit eerste tableau is de toon gezet. Het verhaal dendert op topsnelheid verder. Anton en Els "trouwen met de handschoen" en Els komt naar Nederlands-Indië. Het huwelijk wordt een flop: de twee weten elkaar niet te vinden. Anton is in de ban van het oerwoud geraakt en zit in de knoop met zichzelf. De zoektocht naar wie hij zelf nu eigenlijk is is begonnen en wordt steeds intenser. Als Anton op een brute wijze sex heeft gehad met Els is de maat vol: hij vertrekt vol schaamte voor een volgende opdracht naar de binnenlanden van Sumatra. Els blijkt zwanger te zijn en vertrekt op doktersadvies naar Nederland. 

Beiden weten niet dat Brits Jansen dit laatste georkestreerd heeft. Hij is Anton gaan beschouwen als zijn zoon en opvolger van zijn lepra-onderzoek waar hij al jaren aan werkt. En er is nog iets: Brits Jansen onderhoudt nauwe contacten met Willem Waterreus, een Heilssoldaat die een melaatsenkolonie leidt op Java. Brits Jansen beschouwt zich als de peetvader van de dochter van Willem, Bert. Hij ontdekt dat Anton en Bert samen hebben gestudeerd en goede vrienden zijn. Er ontstaat een web van intense relaties tussen al deze mensen. Anton gaat naar de eenzame buitenpost Mamawi op Nieuw Guinea in een poging in het reine te komen met zichzelf en met God. Het wordt een helse krachtmeting met papoea's en zwarte magie. Alleen Willem Waterreus, man van God, blijkt de ban van deze goena-goena te kunnen breken......

Hoezo: weinig psychologie ? Deze roman doet me denken aan de romans van Couperus, waar de psychologie van de hoofdpersonen ook steeds met een fijne pen ontleed wordt. Ik denk in het bijzonder aan zijn Indië roman De stille kracht die dezelfde elementen bevat: Nederlanders in een vreemde Oosterse wereld en een vijandige cultuur, vol bovennatuurlijke krachten: wie heeft niet gegriezeld bij de occulte verschijnselen in het badhokje ?

Wat Jan de Hartog meesterlijk doet is het voortdurend wisselen van perspectief. Door vanuit de psyche van meerdere personen naar één en dezelfde gebeurtenis te kijken word je als lezer voortdurend van je stoel getrokken: Hoe moet ik nou een bepaalde gebeurtenis duiden, wat zou ik zelf hebben gedaan, gedacht, of gevoeld ?

Je kunt deze roman lezen als een verhaal over tropenkolder, over wat er met je gebeurt in het magische tropische oerwoud. Maar deze roman graaft veel dieper. De grote doorgaande lijn gaat over de zoektocht van Anton Zorgdrager naar zichzelf en naar God. In het begin lezen we uitgebreid over eenzelfde weg van Willem Waterreus in zijn jonge jaren. Hiermee wordt de toon gezet voor de geestelijke beproevingen die de rationele en atheïstische Anton Zorgdrager steeds verder wegdrukken in de wanhoop.

Deze meesterlijke vertelling is ook een tijdgebonden verhaal. Het taalgebruikdoet ouderwets aan. Er is veel aanstekelijke maar ook kwajongensachtige humor. En de wijze waarop over de autochtone bevolking in Nederlands-Indië wordt gesproken kan heden ten dage absoluut niet meer. 

In 1962 is er een verfilming gemaakt: "The spiral road". De film wordt laag gewaardeerd. 

                      De archeoloog dr.Pieter Vincent van Stein Callenfels die model stond voor dokter Brits Jansen 

Ik heb enkele interessante documenten kunnen vinden waarin de arts Brits Jansen verder tot leven komt. Deze zonderlinge reus is gemodelleerd naar de archeoloog dr. Pieter Vincent van Stein Callenfels, een reusachtige man met zeer bijzonder gedrag. Je vindt er meer over in Tropenkolder in de Indische letteren waarin ook uitgebreid het fenomeen "tropenkolder" wordt geanalyseerd.

Bakken: kokosmakronen

Kokosmakronen: die lusten me wel. Dat wordt mijn volgende baksel ! Natuurlijk pluk ik weer een instructiefilmpje van internet: deze keer van Koken met Kennis. Duidelijk, vrolijk, en het resultaat ziet er goed uit.

De Kok met Kennis verzekert me dat het van essentieel belang is om het beslag au bain-Marie te  verwarmen tot 60 graden Celsius. Een nieuwigheid voor mij, maar niet ingewikkeld: water in een steelpan aan de kook brengen, metalen kom er op, en..... temperatuur meten  met mijn nieuwe oventhermometer. Het blijkt allemaal eenvoudig te gaan en zonder problemen heb ik na een halfuurtje klaarzetten, mengen, en verwarmen een mooi beslag.

Maar nu kom ik in de problemen: ik heb geen ouwels (het eetbare papier aan de onderkant)  en ik heb geen spuitzak. Die laatste zit er aan te komen, maar daar heb ik deze keer niets aan. Ik ga improviseren: van een lege anderhalve liter petfles snij ik een ring met de doorsnede van een kokosmakroon. Op de bakplaat leg ik bakpapier en de ring vul ik telkens met beslag. Wat een geklieder, ik snap nu waarom een spuitzak zo handig is.

De bakplaat gaat de oven in, maar mijn oventhermometer zegt dat de temperatuur te laag geworden is: te lang getreuzeld bij het naar binnenschuiven van de bakplaat. Ik moet mijn oven duidelijk nog veel beter leren kennen. Ik houd het afbakken goed in de gaten en haal de bakplaat na een minuut of vijentwintig uit de oven. Het resultaat is niet wat ik me had voorgesteld: de kokosmakronen zijn aan elkaar vast gaan zitten en ze zijn ook heel plat. Geduldig bik ik ze los van elkaar en van de bakplaat en proef er eentje. En dat maakt alles weer goed, want zo moet een warme kokosmakroon smaken.

Millennials, onopvallendheid, en Paterson

 In het ND van afgelopen zaterdag 4 december stond een ingezonden brief met een opvallende titel: Ode aan een onopvallende spiritualiteit. De schrijver is student aan de Radboud Universiteit. Hij "mediteert", zou ik haast zeggen, over zijn leven als millennial. Daar hoor ik niet bij: ik ben een generatie X-er, de lost generation geboren tussen 1955 en 1970. Met overigens verdraaid goeie eigenschappen hoor: "praktisch, zelfredzaam, no-nonsense mentaliteit". Daar kom je een heel eind mee !

Terug naar de millennials en de ingezonden brief. De schrijver geeft een mooie karakterisering van zijn leefwereld: Als millennial voel ik de druk "om er iets van te maken", om succesvol te zijn: is het niet in maatschappelijke zin dan wel in spirituele zin..... Soms lijkt het alsof een leven pas betekenis heeft als het leven spectaculair is, vol maatschappelijke impact, en ook de kerk moet aan deze eisen voldoen. Zijn diegenen die dit niet willen of hier niet toe in staat zijn dan gedwongen een betekenisloos leven te leiden ?

 

Dan begint te student te vertellen over de film Paterson (2016) waarin het alledaagse leven van een jong stel op inspirerende wijze wordt getoond in een meesterlijke, trage vertelling. Ik ben de film gaan kijken and I love it. Alleen al de onthaasting die je in je voelt als je meebeweegt met de dagelijkse gang van Paterson en Laura: weldadig. Paterson is buschauffeur. Als hij wakker wordt kust hij zijn vriendin, drinkt koffie, en wandelt naar het busstation. Hij luistert er naar de klaagzangen van zijn collega, en start zijn bus. 's Avonds wandelt hij naar huis, zet de brievenbus weer recht zonder er verder iets aan te doen, en wordt liefdevol ontvangen door zijn temperamentvolle vriendin. Zij heeft ambities, is vol plannen. Maar Paterson is anders. Hij schrijft gedichten. Als hij middagpauze heeft pakt hij zijn notitieboekje en begint te dichten. Zijn vriendin moedigt hem aan om de gedichten te publiceren, maar hij wil er niet van weten. 's Avond laat hij de hond uit en drinkt een biertje in zijn stamcafé. We volgen het stel zeven dagen lang.

 Het boeiende van de film zijn de korte voorvallen waarin we Paterson beter leren kennen. Dat zijn pareltjes van vertelkunst. Ze zorgen ervoor dat het verhaal, waarin bijna niets gebeurt, reliëf krijgt . Hij luistert aandachtig, straalt rust uit. Hij schiet te hulp in het stamcafé, en hij let even op een lagere-school meisje dat zonder toezicht door een gevaarlijke buurt dwaalt. Hij moedigt aan, heeft oog voor de mensen om hem heen. En waarom ziet hij (en zien wij) eigenlijk steeds tweelingen in de bus ?

Ik eindig met enkele gedachten die bij me opkomen:

• Less is more. Dat is van toepassing op de regie van de film: er wordt veel weggelaten en dat maakt de film krachtiger. Maar het roept ook de vraag op of ons leven aan betekenis verliest wanneer het alledaags lijkt te zijn. Hoeveel waarde zit er niet in de kleine momenten van aandacht, zorg, en attentie die we in Paterson tegenkomen !
  
• Dat brengt me opnieuw bij de ignatiaanse spiritualiteit die ik in deze weken voor Kerst dagelijks tegenkom in de advents-gebedsretraite van de jezuïeten. Eén van de fundamenten ervan is God vinden in alles. God is niet ver weg, niet hoog verheven en onbereikbaar, maar te vinden en te ontdekken in het gewone alledaagse leven. Paterson is geen religieuze film, maar de levenshouding die we er aantreffen sluit wel naadloos aan bij deze ignatiaanse spiritualiteit.
• Is dit een film met een boodschap, of een film met een optie ? In het eerste geval vind ik het uitdagender - want wat is dan die boodschap ? Een optie is misschien interessant maar ook vrijblijvend. De boodschap die bij mij binnenkomt: In onopvallendheid en alledaagsheid kunnen we op talloze manieren liefde geven. En dat is Gode aangenaam.