Een kloeke biografie over Ruud Lubbers, van Johan van Merriënboer en Lennart Steenbergen. De beide schrijvers zijn onderzoekers in dienst van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis verbonden aan de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit te Nijmegen. Dit is een uitgebreide en zorgvuldig samengestelde biografie die naar ik aanneem de toets der kritiek zal kunnen doorstaan.

Ik lees graag biografieën. In dit geval was het een extra prettige leeservaring omdat ik "de Haagse jaren" van Lubbers zo bewust heb meegemaakt als student. De ambtenarenstakingen uit 1983 roepen sterke herinneringen bij me op, van wekenlange achterstanden in de postbezorging, en scherpe debatten  op tv èn op de studentenflats. 

De biografie geeft een uitgebreide beschrijving van de levensloop van Ruud Lubbers. Jeugd- en jonge jaren, zijn opleiding bij de jezuïeten in Nijmegen, en zijn eerste Haagse jaren als Minister van Economische Zaken in het kabinet Den Uijl worden chronologisch behandeld. Vanaf zijn premierschap kiezen de schrijvers ervoor om de grote maatschappelijke vraagstukken van die tijd elk met de eigen tijdlijn te behandelen. Er komen dus grote hoofdstukken voorbij over bijvoorbeeld de kruisraketten, de Europese samenwerking, en de samenwerking tussen Ruud Lubbers en (toen) Koningin Beatrix.

Het boek is vlot geschreven. De wetenschappelijke zorgvuldigheid leidt hier en daar wel tot een veelheid aan details: we volgens hem soms van dag tot dag. Dat geeft echter ook een goed inzicht in het verloop van de "grote momenten", bijvoorbeeld de besluitvorming over de kruisraketten.

We leren Ruud Lubbers kennen als de intelligente ontwerper van slimme compromissen, de snelle denker, de harde werker, en uiteindelijk ook de geslepen politicus die wist hoe macht gehanteerd moet worden.

Ruud Lubbers als persoon wordt niet vergeten. Familieman, dol op zijn kinderen en kleinkinderen, maar ook gesteld op mooie vrouwen. Bijzonder dat hij en Ria er in geslaagd zijn hun huwelijk intact te houden. En dan Ruud Lubbers de gelovige: een katholiek met een verlangen naar stilte en gebed. Hij had er  te weinig tijd voor genomen concludeerde hij in zijn eigen autobiografie. 

Warm aanbevolen, deze biografie, met de kanttekening dat de lezer enig doorzettingsvermogen moet hebben om door ruim 650 pagina's heen te komen.

Netflix: Messiah (2020) vijf jaren later

 Ik heb deze serie meteen in 2020 gekeken en er toen deze blog over geschreven. Zonder mijn reactie van toen te herlezen wil ik opnieuw opschrijven wat de serie bij me oproept. Dat geeft een mooi beeld van hoe ik er anders of juist hetzelfde tegen aankijk.

Dit komt het eerste bij me op: wat een ongelooflijk knappe verbeelding van wat het optreden van Jezus teweeg moet hebben gebracht in zijn dagen. Daar weten we het nodige van: aandachtige lezing van de vier evangeliën en een goed inbeeldingsvermogen zijn voldoende om je er een voorstelling van te maken

Het volk Israël wordt hardhandig onderdrukt door de Romeinen. Opstandige groepen en terroristische bewegingen roepen hun eigen gelijk van de dagen en nemen de wapens op. De samenleving dreigt aan de kook te raken. En dan verschijnt er een geheimzinnige jongeman met een wonderlijke prediking over het Koninkrijk Gods. Hij beschikt over wonderbaarlijke krachten en verricht bijzondere genezingen. "Moet ik al die verhalen geloven, is dit de beloofde Messias?" Dat was toen de vraag die menigeen zichzelf stelde. Is hij echt, of een bedrieger, een oproerkraaier...

In de tv-serie Messiah wordt dit verhaal opnieuw verteld, met onze eigen tijd en wereld als achtergrond. En deze eigentijdse verbeelding is razend knap in elkaar gezet. Het is een nieuw verhaal geworden dat verrassend begint: een uit het niets verschijnende prediker. al-Masih, weet in Damascus een schare Palestijnse volgelingen achter zich te krijgen en trekt met hen over de Golan hoogte naar de Israëlische grens. De Israeli's arresteren hem en Shin Bet agent Aviram Dahan ondervraagt hem. Hij is uit het lood geslagen wanneer al-Masih persoonlijke dingen van hem weet.

In de USA begint CIA case officer Eva Geller een onderzoek om vast te kunnen stellen wie deze man is, wiens belangen hij dient, en wat zijn plannen zijn. Al-Masih ontsnapt op miraculeuze wijze uit de Israëlische gevangenis en duikt vervolgens op in het dorpje Dilley in Texas. Hij redt de dochter van de dorpsdominee tijdens een tornado. Dat is het begin van een grote volkstoeloop naar Dilley: dit moet de wederkomst van de Messias zijn!

We zitten na drie afleveringen nu goed in het verhaal en dat wordt spannender en spannender. De vertelling wisselt voortdurend van perspectief door persoonlijke verhalen te volgen: de scepticus, de twijfelaar, de toegewijde. Allen worstelen met hun geloof of ongeloof: wie is deze Al-Masih? Vertrouw ik hem, of is hij een charlatan, of zelfs een politiek gevaar voor de wereldvrede? 

De serie blijft pakkend tot de laatste minuut en daarna. Want op het eind blijven beide mogelijkheden overeind, en zijn de gelovige dorpsdominee en de sceptische Aviram Dahan beiden tot andere gedachten gekomen en dus van plaats verwisseld. De serie is op knappe wijze heel ontregelend.  Elke opinie over Al-Masih lijkt aannemelijk totdat hij je bij de lurven pakt en je op wonderbaarlijke wijze confronteert met je diepste geheimen en trauma's en er helende woorden over uitspreekt. 

Leer de bijbel uit je hoofd

 Ik ga iets heel onmodieus zeggen, geheel tegen alle trends in: Wees slim en investeer tijd en energie in het van buiten leren van bijbelverzen of bijbelgedeeltes.

Want wat levert je dat op: een krachtiger geloof, een diepere gerichtheid op God, en een sterkere spirituele identiteit. Kortom: je wordt er een completer mens van en dat maakt gelukkig. En ga nou niet zeuren over "wat een egocentrische argumenten" want God heeft ons geluk op het oog, altijd al, en tot het einde der tijden. 

 

Ik heb al lange tijd ervaring met bijbelmemorisatie. Als student in Groningen was ik enkele jaren lid van de Navigators. Hun huisregels waren toen anders dan nu, denk ik: we werden geacht bijbelverzen te memoriseren. Daarvoor hadden ze bijbelverzen op kleine kaartjes laten drukken, vijf series A t/m E van elk twaalf verzen. Het begin van mijn bijbelmemorisatie ! Ik heb de gewoonte voortgezet en steeds verzen toegevoegd. Inmiddels heb ik de P-serie bijna gevuld. Natuurlijk doet de methode er niet toe, de echte uitdaging is de discipline. Ik heb jaren gehad dat ik er nauwelijks iets aan deed. Maar steeds pakte ik het weer op omdat ik dan opnieuw ontdekte hoeveel het voor me betekende om de woorden van God in mijn hoofd en hart te hebben.

Waarom kom ik op dit moment met dit ongewone voorstel ? Twee aanleidingen:

De eerste was de tweede gebedsronde tijdens de Nacht van Gebed op vrijdag 17 juni. Een dorpsgenoot hield een vurig pleidooi om "op het woord Gods te gaan staan". Hij deed dat heel krachtig en welsprekend in de tale Kanaäns,verwoord in Veluws dialect, heel bijzonder. Het kwam bij me binnen, mag ik wel zeggen. "Op het woord van God gaan staan" is een weloverwogen stap om Gods Woord aan te nemen, te vertrouwen, en er je bestaan op te gronden. Het helpt dan enorm wanneer je de woorden van God gememoriseerd hebt.

De tweede aanleiding was mijn lezing van het interview met psychiater Jim van Os , directeur bij het UMC Utrecht, in de Trouw van 24 juni. Dat gaat niet over de bijbel of over God, maar over wat hij noemt "de grootste ontdekking van zijn vakgebied in deze eeuw": de ruimte die er aan het ontstaan is voor de diepe vragen: Hoe kan ik mijn leven zinvol leiden en waar gaat het naar toe ?

 In een prachtige uitleg van het allesbepalende belang van relaties zegt hij: "De kwaliteit van onze relaties is het fundament van ons leven. Dat mensen geen of weinig verbintenis met anderen ervaren is volgens mij een crisis, misschien wel de echte crisis van deze tijd. Gebrek aan vertrouwen en zingeving zijn daar een gevolg van." Jim van Os roept ons op de spirituele dimensie van het mens-zijn weer serieus te nemen. Daar kan ik van harte mee instemmen en natuurlijk denk ik dan meteen aan de weg die iedereen kan gaan: wandelen met God en deel uitmaken van een christelijke gemeenschap. Diepe spirituele relaties, een zinvol bestaan, en een feestelijke toekomst. Wat heb je nog meer nodig voor het goede leven ?

Moestuin juni 2022

Mijn vorige verhaal over de moestuin is van februari 2016. Tijd om weer wat anekdotes en tips te delen. Bijna elk jaar probeer ik iets nieuws. Soms bevalt het me en ga ik er mee door, soms wordt het niet wat. 

Zo heb ik enkele jaren geleden asperges gekregen en een rijtje gepoot. De meesten hebben het niet gered maar drie planten zijn goed aangeslagen. Ik maak geen dijkjes en heb dus ook geen witte asperges, maar groene: ze groeien lekker boven de grond uit en als ze 15-20 cm. lang zijn snij ik ze af en maken we er aspergesoep van. Dat tijdig afsnijden moesten we wel door schade en schande ontdekken. Ik liet de asperges eerst te lang worden  - meer opbrengst vond ik. Maar dan worden ze veel draderiger. Als je ze jong oogst heb je van draden geen last en geniet je dus volop van je aspergesoep ! 

Zoals hierboven is te zien heb ik in hetzelfde vak ook uien geplant. Dit vak staat het dichts bij de walnotenboom waardoor het er gauw droog is: de boom onttrekt veel vocht aan de bodem. Ik geef de asperges en de uien dus regelmatig een paar gieters water uit de wetering voor ons huis.

Dan de tuinbonen. Pure nostalgie om die te verbouwen: het roept kleurrijke herinneringen op aan mijn kinderjaren: aan keukentafels vol met die grote peulen met de zachte kussentjes er binnenin, die wij dan moesten doppen. Om een goede oogst te krijgen is het onvermijdelijk om de luis bestrijden. Dit jaar heb ik voor het eerst rijtjes dille tussen de tuinbonen gezaaid. Dat zou de luizen weg moeten houden maar ik bespeur daar weinig van: de tuinbonen zitten weer vol luizen en ik neem dus weer mijn toevlucht tot ODC: oma's dirty cocktail. Een beproefd huis-tuin- en keuken middel bestaande uit 20 ml vloeibare groene zeep, 20 ml spiritus, en 1 liter water. Een paar keer spuiten en de luis is gedecimeerd.

Dan tot slot de kas. Vorig jaar ben ik begonnen met hydrocultuur. Dat doe ik heel simpel: met een waterbak en een drijver van piepschuim. Daarin maak ik gaten waar ik dan potjes boven zet. Vorig jaar bleek basilicum het zo geweldig goed te doen. Ik heb er heerlijke groene pesto van gemaakt. Dit jaar probeer ik het met andere bladrijke kruiden zoals selderij en peterselie. Basilicum is ook van de partij: zowel groene als rode. En als klap op de vuurpijl heb ik ook een komkommerplant in de waterbak gezet. Die is druk bezig om een fors wortelstelsel te ontwikkelen, het is heel aardig om dat in de waterbak te zien groeien. Het bemesten doe ik met vloeibare pokon. Vorig jaar heb ik het water nog belucht met een aquarium-blazer maar dat laat ik nu achterwege.

Moet ik daar over praten dan ?

"Wat een slappe dooddoener" dacht ik toen ik de titel van dit boek zag: Saving us - A climate scientist's case for hope and healing in a divided world. Daarna las ik de aanbevelingen op de achterkant: gezaghebbende recensenten zijn unaniem in hun waardering. En als ik tot slot de TED-talk bekijk waarmee ze in november 2018 wereldwijde bekendheid krijgt, ben ik ook om: Ik ga haar boek lezen.

En daar heb ik geen tel spijt van gehad. Dit boek gaat niet zozeer over wat er allemaal gebeurt met het klimaat, maar over hoe mensen op die boodschap reageren. Natuurlijk maakt Katherine Hayhoe duidelijk dat we door ons eigen gedrag het klimaat wereldwijd aan het ontwrichten zijn. Dat het daarom  urgent is om onze levensstijl aan te passen. Maar wat ze vooral vertelt is hoe mensen reageren op deze boodschap, waarom ze er niet van willen weten en de klimaatscrisis ontkennen. Ze maak daarbij gebruik van solide inzichten uit de psychologie en de sociale wetenschappen, bijvoorbeeld over  the fear factor en the guilt complex. Mensen die de klimaatcrisis ontkennen moet je niet in een hoek willen drukken met feiten over hoe erg het is (hoe waar die feiten ook zijn), of ze een schuldgevoel aan willen praten (in de hoop dat ze dan in beweging komen).

Wat werkt dan wel ? Katherine Hayhoe vertelt hoe ze met vallen en opstaan ontdekt wat wel en wat niet werkt. In de poster hieronder zijn haar inzichten samengevat:

1. Begin niet met feiten maar met dieperligende waarden
2. Vertel waarom de klimaatcrisis jou bezig houdt en ga op zoek naar wat jullie gemeenschappelijk hebben (werk, woonplaats, hobbies, gezinsleven)
3. Breng pas daarna kan de boodschap over de klimaatscrisis, kort samengevat in:
• de klimaatcrisis bestaat echt
• de klimaatcrisis brengt ons allemaal in de problemen
• maar jij en ik kunnen lokaal van alles aan doen en dat gebeurt ook al gelukkig

Katherine Hayhoe combineert idealisme met nuchterheid. Ze vertelt dat ze elk jaar probeert haar levensstijl een tikkeltje aan te passen zodat haar ecologische voetafdruk vermindert. Maar ze is er duidelijk over dat alles wat we als goedwillende burgers / consumenten doen niet voldoende is om de klimaatcrisis op te lossen. De grote klappers komen echt van belangrijke besluiten door overheden en het bedrijfsleven: besluiten met nationale en het liefst internationale impact.

Abdij Tongerlo na 3 jaren

Drie jaren ben ik niet in abdij Tongerlo geweest. De corona pandemie heeft ons leven op slot gezet en dat gold ook voor de paters. Ik heb mijn voorjaars- en najaarsretraites gemist. Ik probeer mijn reisgenoot duidelijk te maken wat dat gemis dan is maar dat valt niet mee. Waar ik me scherp bewust van ben is dat ik me de eerste paar jaar een toeschouwer voelde. Ik zat er bij, zong mee met de psalmengebeden, maar het was niet van mezelf. Eén ding is waarschijnlijk doorslaggevend geweest: ik bleef terugkomen en meedoen tot dat gevoel van toeschouwer zijn vervaagde. Daar kwam niet meteen een bewuste ervaring voor terug van "erbij horen". Dat was nog weer een paar jaar later toen ik me realiseerde dat ik speler was geworden.

De speeltafel van het Klais orgel in de abdijkerk

Ook het "speler zijn" is geen sterk gevoel of overtuiging. Het heeft iets te maken met deel uitmaken van iets dat groter is dan je eigen ik. Met name het dagelijkse ritme van de gebedsdiensten doet me veel. Elke dag opnieuw het morgengebed, de vespers, en dan tot slot het korte avondgebed, met steeds weer de psalmenteksten die we zingen, de gebeden en de bijbelteksten, de buiging bij het Eer aan de Vader, eer aan de Zoon, eer aan de Heilige Geest. Het draagt me, het is fundamenteel en zo betrouwbaar, daar kun je God ontmoeten.

Maar wat is er van over na drie jaren pandemie ? Wat heeft die periode met de paters gedaan, en met de zusters die voor het gastenhuis zorgen ? Het blijkt wonderwel goed met ze te gaan. De zusters heten ons van harte welkom en laten ons de nieuwe gastenkamers zien. WC en douche op je eigen kamer en overal wifi, wat een luxe vergeleken met de oude kamers in het poortgebouw. En als ik 's middags ga orgelspelen in de abdijkerk komt pater Ivo me met een brede grijns begroeten.

's Avonds doe ik voor het eerst mee met de completen, het avondgebed. Dat doen ze nog maar enkele jaren en dit is de goede gelegenheid om er mee kennis te maken. Het wordt niet gevierd in het koor van de kerk, maar in het slot, het leefgedeelte van de paters. Ik heb er van genoten: Samen met de deelnemende gasten vormen de paters een grote kring bij een Christusbeeld en daar zingen we dan onze psalmen en gebeden.

Ik heb weer uren op het grote Klais orgel gespeeld. Voor de liefhebbers een filmpje van de abdijkerk.

Waterstof in de keuken ?

We gaan van het aardgas af ! We weten het allemaal: In 2050 komt er geen aardgas meer in onze huizen, zo heeft de regering besloten. De eerste wijken worden ontkoppeld en de ervaringen daarmee worden gedeeld. Het ziet er niet rooskleurig uit. De Volkskrant berichtte begin januari dat in de 27 proefwijken er na twee jaren nog maar een paar honderd huizen daadwerkelijk waren ontkoppeld. Er zijn genoeg verklaringen te geven: we zijn aan het uitproberen, we zijn aan het leren, we doen het zorgvuldig, er is veel overleg nodig, er is veel meer maatwerk dan we dachten. Alle begin is moeilijk.....

De regering heeft grote ambities om te verduurzamen. We moeten dat met zijn allen gaan doen en daarom heeft elke gemeente een duurzaamheidstaakstelling gekregen. Daar wordt in de gemeente Epe ook al enkele jaren aan gewerkt. In overeenstemming met afspraken in het Klimaatakkoord heeft elke gemeente 

• deelgenomen in het vaststellen van de Regionale Energie Strategie (RES) 
• en daarnaast eind 2021een Transitievisie Warmte opgesteld.

De gemeente Epe heeft de Transitievisie Energie en Warmte op haar website gepubliceerd. De Regionale Energie Strategie is te vinden op de website van de CleanTech Regio, waartoe Epe behoort. Een duidelijke samenvatting van de warmteplannen van de gemeente Epe inclusief de meerjarenplanning is hier te vinden.

Vorig jaar jaar oktober heeft de gemeente Epe een goed bezochte informatieavond gehouden in de Hezebrink in Emst. Er ontstond daar een interessant gesprek over de keus van de gemeente Epe om waterstof vooralsnog niet in de plannen mee te nemen. Vertegenwoordigers van het Eper bedrijf Georg Fisher NV wezen op de nieuwste ontwikkelingen rond de toepassing van waterstof in het bestaande gasleidingnetwerk en pleitten ervoor om die optie verder te onderzoeken. Er werden afspraken gemaakt voor een bedrijfsbezoek aan Georg Fisher NV (onderdeel van GF Piping Systems). Na uitstel door de coronapandemie heeft dat bedrijfsbezoek maandag 7 februari kunnen plaatsvinden.

Als technici, duurzaamheidsambtenaren en adviseurs, en een betrokken burger met elkaar gaan praten over de energietransitie komen ze tijd te kort. We hebben het gehad over de lokale plannen, de rol van de overheden, over individuele bijdragen van burgers, over systeemaanpassingen waarvoor een Rijksoverheid of zelfs een EU nodig is. De energietransitie is een heel ingewikkeld proces met eindeloos veel knoppen waar je aan draaien kunt, van welke kant je het ook bekijkt.

Natuurlijk hebben we het gehad over waterstof door het gasleidingnetwerk. GF Piping Systems is een expert als het gaat  om het veilig verbinden van (kunststof) leidingsystemen voor veilig transport van vloeistoffen en gassen. De gemeente Epe licht in de Transitievisie Warmte en Energie op blz.57-58 toe waarom waterstof op de korte en middellange termijn nog niet op grote schaal kan worden toegepast in de gebouwde omgeving. Een goed beargumenteerde visie, en dat betekent dat we vooralsnog niet op waterstof zullen gaan koken....

Maar let op: er is wel degelijk iets onderweg. Het internationale consortium North2 waarin onder meer de Gasunie, de Eemshaven, en Shell participeren, is bezig plannen te ontwikkelen voor de grootschalige productie, opslag, en transport van groene waterstof. Er zal een waterstofbackbone worden gebouwd dat de grote industriële centra van Nederland verbindt en ook aan de Duitse waterstofbackbone zal worden gekoppeld. Voor het Nederlandse deel zal de Gasunie zoveel mogelijk het bestaande gasleidingnetwerk gebruiken. In eerste instantie zal het groene waterstof door de industrie worden benut. Maar de mogelijkheden om het ook toe te passen in de gebouwde omgeving zullen voortdurend in het oog gehouden worden.

Terug naar de lokale energietransitie in Epe: Wat gaan we hier doen de komende jaren? Dat staat  beschreven in hoofdstuk 4 van de hierboven al genoemde Transitievisie Energie en Warmte. Dit is de samenvatting ervan, zie blz.60:

Hoofdstrategie

• Collectieve oplossingen genieten de voorkeur boven individuele oplossingen waar mogelijk om  extra kosten te voorkomen (o.a. door de vereiste verzwaring van het  elektriciteitsnet). Wat betreft collectieve oplossingen kent de gemeente Epe de volgende mogelijkheden:
• Inzetten op restwarmte en thermische energie uit afvalwater ten minste bij bedrijventerrein Kweekweg. Mogelijk kunnen delen van Epe Centrum, Kweekweg, Gildehoek en Vegtelarij hierbij aansluiten.
• Verder onderzoek doen naar de potentie en kansrijkheid van geothermie. Deze optie is wenselijk voor delen van Vaassen, ten minste rond de Woestijnweg, Krugerstraat Zuid en Noord. En eventueel in delen van de Vogelbuurt, Berkenoord 1 en Vaassen Centrum.
• Inzetten op thermische energie uit oppervlaktewater bij Vaassen, ten minste voor bedrijventerrein Eekterveld, Heggerenk, Oosterhof en eventueel in delen van Vaassen Centrum de Krugerstraat Noord. Er zal worden onderzocht of eventuele restwarmte van bedrijventerrein Eekterveld ook als bron kan dienen voor deze buurten.
• Voor de overige buurten in de gemeente Epe is de individuele oplossing het eindbeeld. Dit kom enerzijds door de afwezigheid van collectieve oplossingen in deze buurten, anderzijds door buurtkenmerken zoals een te lage woningdichtheid.
• Zet in op ‘no-regret’ maatregelen voor alle buurten in de gemeente Epe. Dit betreft het (na-) isoleren van gebouwen en overschakelen op een hybride-warmtepomp (als tussenstap). Daarmee worden snelle stappen gezet met het besparen van CO2 en in het terugdringen van de warmtevraag. Voor grootschalige woningbezitters, zoals Woonstichting Triada, betekent dit dat zij op natuurlijke onderhouds- en vervangingsmomenten kunnen investeren in hun bezit. Triada kan zo de startmotor zijn in de buurten waar naast veel collectief bezit ook geïnvesteerd moet worden in de particuliere sector.

Natuurlijk is iedereen, zeker de burger met een koopwoning, geïnteresseerd in het kostenplaatje. In het Klimaatakkoord is woonlastenneutraliteit als één van de uitgangspunten benoemd: de (investerings-)kosten voor het gasvrij maken van een woning moeten kunnen worden terugverdiend met de bespaarde energiekosten. Dit is geen eenvoudige opgave, zie bijvoorbeeld punt 4 over woonlastenneutraliteit in dit VNG rapport, of deze studie van het Planbureau voor de Leefomgeving.