Training christelijke meditatie

Mediteren heeft lang beelden bij me opgeroepen van in lange oranje gewaden gehulde monniken:  volgelingen van Bhagwan Sri Rajnees. Die zag je in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Niet iets om serieus te nemen, vond ik. Dat is heel langzaam veranderd toen ik ontdekte dat mediteren een rijk ontwikkeld onderdeel is van de christelijke traditie en bedoeld is voor de intieme stille omgang met God: niet spreken maar luisteren, niet het hoofd maar het hart en de ziel.

Vaak gebruiken we kaarsen bij de meditatie

Die bewustwording is geleidelijk verlopen. Mijn gewoonte om de dag te beginnen met een stiltemoment waarin ik een stukje bijbel lees en dat overdenk heeft daarbij een belangrijke rol gespeeld. Zo'n dagelijkse gewoonte kent periodes van bloei, maar ook van dorheid. Ik kwam de verhalen van de woestijnvaders op het spoor: kluizenaars die in de eerste eeuwen van het christendom in de eenzaamheid van de woestijn dichter bij God probeerden te komen. Hun ervaringen van dorheid vond ik heel herkenbaar, en hun adviezen aan hun jonge leerlingen boeiden me.
Mijn geregeld verblijf in abdij Tongerlo heeft ook een belangrijke bijdrage geleverd aan mijn toenemende waardering voor meditatie. Het ochtendgebed in de abdij kent een lang stiltemoment na de lezingen. Maar gaandeweg - en dat is een proces van jaren geweest - leerde ik met die stilte om te gaan en die vruchtbaar te maken.

Muziek maken in de abdijkerk in Tongerlo is ook verstillend

En dan was er tot slot de stilteretraite in de Oude Abdij bij Gent van eind vorig jaar waar ik een week lang in rust en in stilte heb gemediteerd onder leiding van pater Wauthier.
Begin dit jaar las ik de advertentie: de PKN (Protestantse Kerk van Nederland) organiseert een training Begeleiding van meditatie. Mijn besluit was snel genomen: hier ga ik aan meedoen: zes dinsdagen intensief aan de slag met mediteren en hoe je een meditatiegroep kunt begeleiden.
Inmiddels is de cursus voorbij en resteert er nog een terugkomdag in oktober om ervaringen uit te wisselen.

Ik vind het niet gemakkelijk om te verwoorden wat ik geleerd heb en wat de cursus met mij gedaan heeft. Ik heb een heel sterk besef dat ik onder leiding van twee ervaren trainers - Antoinette van Gurp en Jos de Heer -  heb mogen kennismaken met een wereld die ik nog amper kende, en waarin ik nu een paar aarzelende stappen heb gezet. Deze training gaat over heel andere zaken dan de professionele trainingen die ik beroepsmatig volg. Die zijn voor zover ze vakinhoudelijk zijn technisch en rationeel, echt "hoofdwerk". Als het trainingen van vaardigheden zijn gaat het dieper en komt het dichter bij wie ik zelf ben, bij het hart.
Deze meditatietraining gaat veel verder: ze plaatst me tegenover God en vraagt me om mijn natuurlijke houding van waarnemen, interpreteren, me een mening vormen, of te verklaren te verlaten en alleen maar stil te zijn en te luisteren naar de stem van God. En dat kan een diep zwijgen zijn.
Ik heb geleerd te letten op mijn lichaamstaal: waar zit er spanning in mijn lijf ? Kan ik me ontspannen ? Hoe is mijn ademhaling ? God schiep me door me de levensadem te geven, en Hij is bij mij, in mijn hart, als Geest, adem van God. Wat gebeurt er met me als ik me concentreer op mijn ademhaling en die tot rust breng, en niets doe dan dat alleen ?

Als je het niet gewend ben dan is tien minuten lang stil zijn confronterend. Als anderen zeggen dat ze dan zichzelf tegenkomen geloof ik dat direct. Bij mij roept het o.a. de reactie op "Is dit geen nutteloze tijd, ik doe niks en er gebeurt niks. Dat luisteren naar God in de stilte is vast goed, maar niet voor mij". Dat stil worden vraagt veel, heel veel discipline en een bereidwilligheid om je over te geven zonder dat je weet wat je er voor terugkrijgt. Ik heb ervaren hoe gauw mijn gedachten afdwalen naar van alles en nog wat. En dan ben ik niet meer stil en aandachtig, maar zit toch weer na te denken over het een of ander.
Het is dan wel goed om te horen dat alle cursisten en ook de trainers dit ook meemaken en dat het  oefening vereist. Kijk, dat herken ik dan wel weer: als ik muziek maak moet ik ook eindeloos oefenen om vooruit te komen.

De meditatietraining bestaat uit twee belangrijke thema's die elke dinsdag terugkomen: het mediteren zelf, en het opzetten van een werkplan voor een meditatiecursus die je zelf aan een groep zou willen geven. Ter ondersteuning van dat alles krijgen we een cursusmap van zestig pagina's met daarin van allerlei informatie over meditatie, goed en breed samengesteld.

Het mediteren oefenen we het door het gewoon te doen: learning by doing. In de kapel van Nieuw Hydepark waar de cursus gegeven word gaan we in een kring zitten, sommigen op een stoel, anderen op een gebedskrukje. Eén van ons is meditatieleider en geeft aan hoe de meditatie zal verlopen. Op het basispatroon van tot stilte komen en luisteren naar Gods stem zijn allerlei variaties mogelijk. Soms luisterden we naar muziek. Vaak was er een bijbellezing - een lectio divina - maar ook moeten we af en toe een eigen woord of kort zinnetje kiezen om over te mediteren. Meestal beginnen we met aandacht voor het lichaam en/of de ademhaling om eerst daar rust te brengen. Het hart van elke meditatie zijn de tien of vijftien minuten stilte, meestal ingeleid door de teksten of woorden. Er brandt altijd wel een kaars, en soms doen we iets met waxinelichtjes om de kaars heen. Tot slot geeft de meditatieleider aan dat de stilte voorbij is en kan iedereen in stilte de kring verlaten. Het geheel duurt een halfuurtje.

Een andere kopie van deze icoon staat in de kapel van Nieuw Hydepark

Elke dinsdag hebben we drie, soms vier meditaties gedaan. Ook de cursusleiders hebben meditaties begeleid, bijvoorbeeld een icoon-meditatie. Na afloop van onze eigen meditaties hebben we die steeds besproken. De reacties en de tips van de anderen zijn voor mij van grote waarde geweest. Ik heb er veel van geleerd. Mediteren is heel persoonlijk en je kiest vormen die uitdrukking geven aan jouw omgang met God. Ik heb gemerkt dat de inrichting van de meditatie, zoals voorbereid en uitgevoerd door de meditatieleider, heel verschillende reacties oproept. Zo was mijn meditatie voor de één te vol met woorden, terwijl een ander het heel prettig vond. En ik had mezelf voorgenomen om een heel kale en basic meditatie te doen, met weinig gepraat van mijzelf....
Het werkplan voor een meditatiecursus hebben we individueel stap voor stap opgebouwd. Ook daarin zijn er weer interessante verschillen in de details. Mijn werkplan beschrijft een meditatiecursus van vier bijeenkomsten van drie kwartier die ik graag wil gaan geven in de Grote Kerk in Epe. Inhoudelijk is het een lectio divina georiënteerde meditatie: de meditaties gaan steeds over een bijbeltekst.
Ik heb het plan in april voorgelegd aan de Raad van Kerken in Epe, en die hebben dadelijk hun goedkeuring er aan gegeven. Ds. van de Wetering en ik gaan proberen om de meditatieavonden in oktober te houden.

Boek: De advocaat van Holland ( Nicolaas Matsier, 2019)

Zinderende tijden waren het, die beginjaren van de zeventiende eeuw. Het twaalfjarig bestand zorgde voor een pauze in de uitputtende oorlog tussen het Spaanse rijk en de  Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
Maar de meningen over de wenselijkheid van deze adempauze waren zeer verdeeld: De plattelandsbevolking in de oostelijk gelegen provincies juichten  het toe: zij waren vaak het slachtoffer van de rondtrekkende en plunderende legers. De kooplieden in Holland en Zeeland zagen economisch voordeel in het verschiet wanneer de handel zou gaan aantrekken. Maar orthodoxe Calvinisten waren faliekant tegen: de dreiging van het Roomse Spanje  zou alleen maar groter worden. En prins Maurits, de bevelhebber van de strijdkrachten van de Republiek, wist maar al te goed dat zijn machtspositie sterker was ten tijde van oorlog.
Dit was het speelveld waarin Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, de machtigste man van de Republiek, op zijn ondergang afkoerste.

Buste van van Oldenbarneveld

Nicolaas Matsier heeft een boeiende roman geschreven over de laatste maanden van Johan van Oldenbarnevelt. Die is dan in gevangenschap en in afwachting van zijn berechting, op last van prins Maurits en de Staten Generaal.
Matsier heeft een bijzondere compositie voor zijn roman gekozen: Hij is in het hoofd van van Oldenbarnevelt gaan zitten en vertelt over het eenzame verblijf in een bovenvertrek op het Binnenhof, waar hij samen met zijn huisknecht Jan Francken de tijd moet zien te doden. Matsier laat van Oldenbarneveld terugblikken op de hoogte- en dieptepunten van zijn leven, en op die wijze leren we hem van nabij kennen.... zoals Matsier zich dat voorstelt.
De roman vertelt dus een bekend verhaal. In de recente biografie van Ben Knapen kun je alles al lezen en nog veel meer dat Matsier niet noemt, en ook niet kan noemen omdat dit een roman is over hoe van Oldenbarneveld zijn laatste maanden beleefd zou kunnen hebben.

Het kostte me enkele tientallen bladzijden om de aanpak van Matsier te gaan waarderen: ik vond het aanvankelijk tè bedacht en te oppervlakkig. Gaandeweg begon het me te boeien, en eerlijk is eerlijk: het boek leest als een trein: je proeft de kou, de verveling, de oplopende irritatie, en je voelt hoe de starre van Oldenbarnevelt afkoerst op zijn ondergang.

De executie van van Oldenbarnevelt op het Binnenhof

Enkele dingen heb ik gemist.Sommige historici zijn van mening dat Maurits het liefst gratie wilde schenken aan van Oldenbarnevelt, maar die weigerde schuld te bekennen. Van Oldenbarnevelt vond dat zijn proces niet rechtsgeldig was en verwachtte daarom vrijspraak. In de korte tijd tussen het uitspreken van zijn doodvonnis en de voltrekking ervan heeft van Oldenbarneveld zijn rotsvaste overtuiging van onschuld niet losgelaten.
Een ander karig belicht facet is het geloofsleven van van Oldenbarnevelt. Matsier citeert meerdere keren de familiespreuk nil scire tutissima fides (niets weten is de veiligste waarborg) en maakt van van Oldenbarneveld een wel heel vrijzinnig christen, haast een agnost. Dat is geoorloofd in een roman, maar het is niet mijn beeld van de gelovige van Oldenbarneveld: een verdraagzame remonstrant die weinig affiniteit had met Calvinistische stijlheid en onafhankelijkheidszin.