EU-Veluwnaar en Geert Mak

Geert Mak heeft op zondagmiddag 22 september de 24e Abel Herzberg lezing gehouden, vanuit de Rode Hoed in Amsterdam. Ik heb zijn toespraak gelezen in Trouw, en was er meteen weg van. Wat kan die man al vertellend analyseren, en zijn visie en argumenten als een verhaal vertellen ! Hij verwoordde heel precies de redenen voor mijn aarzelingen bij Europa: Telt mijn buurt, en mijn dorp, en de mensen met wie ik er samenleef, mee in in dat verre en technocratische  Europese Parlement in Brussel ? Waarvoor zijn die pietluttige regeltjes die het ondernemen soms zo stroperig maken,  nodig ? Met mijn verstand en overtuiging ben ik pro-Europa, maar het hart stribbelt regelmatig tegen. Ik geef hierna een samenvatting van zijn lezing:

Geert Mak in de Rode Hoed

De lezing van Geert Mak heeft de titel Erken de behoefte van mensen aan thuis. Hij begint te vertellen over zijn vertrek uit Jorwerd, en wat dat met hem en zijn vrouw deed. De bekende wereld van alledag, waarin je de mensen en hun verhalen kent en een geschiedenis met elkaar deelt, is plotsklaps weg. Je moet opnieuw beginnen.
Dat brengt Geert Mak bij het centrale begrippenpaar van de lezing: plaats en ruimte. Hij omschrijft ze het als volgt: "plaats" is waar we ons thuis voelen, waar traditie en omgangsvormen voorspelbaarheid, orde en veiligheid bieden, waar oude en nieuwe verhalen samenbinden, waar een gezamenlijk doorleefde geschiedenis vertrouwen biedt voor een gezamenlijke toekomst."Ruimte" staat daarentegen voor dynamiek, voor mogelijkheden, voor lucht en vrijheid, maar ook voor de risico’s en de wanorde die onvermijdelijk is bij het bewandelen van nieuwe, ongebaande wegen.

Hiermee gaat Geert Mak het Europese eenwordingsproces analyseren. Daarin onderscheidt hij fasen. Allereerst was ruimte van belang: de EU groeide, het ene na het andere land werd toegelaten, de Euro werd ingevoerd, en een bestuurlijk kader werd ontwikkeld. Nu is er een omslagpunt bereikt. De goodwill van veel burgers is tanende. Er is behoefte aan kleinschaligheid, overzichtelijkheid, en veiligheid. Noord-Europeanen kijken argwanend naar Zuid-Europeanen. De bereidheid in het Noorden om steeds opnieuw grote hoeveelheden belastinggeld in de Griekse economie te pompen, is tanende. Geert Mak duidt dit negatief: het is vernietiging van de hoop en de verwachting om gezamenlijk de problemen op te lossen. Het ontneemt een complete generatie jonge mensen alle besef van trots en zelfrespect. Op allerlei gebieden trekken landen zich terug binnen hun eigen nationale grenzen. Het evenwicht tussen ruimte en plaats was zelden zo ver uit beeld.

De vraag is of het revitaliseren van de natiestaat een goede keus is. Geert Mak geeft een scherpe analyse van de onmogelijkheid van die keus. Of we willen of niet, de zaken die geregeld moeten worden zijn al jaren lang natie-overstijgend. We ontkomen er niet aan om met elkaar afspraken te maken op Europees niveau. Er is echter wel veel ergernis te voorkomen door de wet- en regelgeving niet in allerlei details te laten verzanden.
Hoe kan de balans tussen ruimte en plaats worden hersteld ? Het advies is om naar de Amerikaanse aanpak te kijken. Daar wordt ook veel meer aan de afzonderlijke staten overgelaten. Het is nodig om het geweld van Brussel in te tomen en meer erkenning te geven aan de menselijke behoefte aan plaats. Dat thema hoeft niet aan reactionair rechts te worden overgelaten. Een tweede maatregel is om meer gebruik te maken van de vele lokale initiatieven die er te vinden zijn. Nieuwe bedrijfsmodellen worden ontwikkeld om lokaal bedrijfsleven, overheid, en burgers te verbinden. Denk aan de vele duurzame energie coöperaties die momenteel als paddestoelen uit de grond schieten.
De slotopmerking van de lezing: geen gemeenschap zonder veiligheid, zelfbeschikking en solidariteit, en tegelijk geen gemeenschap zonder verbeelding. Geen Jorwerd zonder Brussel. Maar tegelijk: geen Brussel zonder Jorwerd.